RKD STUDIES

Deze reeks zeventiende-eeuwse wandtapijten met weelderige boslandschappen in de Gobelinzaal of Groot Salet van Slot Zuylen, die niet van boorden is voorzien, bedekt alle wandvlakken vanaf de lambrisering tot aan het plafond.¹ Oorspronkelijk bedekten de tapijten de wanden vanaf de vloer, maar toen in de achttiende eeuw (1751-1752) de lambrisering werd aangebracht, werden ze ruim een halve meter ingekort door ze aan de bovenzijde terug te vouwen.²

Er zijn geen gegevens over de bestelling van deze wandtapijten bekend. Toch zijn de tapijten, hoewel ze niet zijn gemerkt, te herkennen als het werk van de werkplaats van Maximiliaan van der Gucht te Delft, omdat de voorgestelde landschappen en verschillende van de dieren eveneens voorkomen op landschapsverdures die door Van der Gucht zijn gesigneerd of waarvan uit documenten blijkt dat ze door hem werden vervaardigd.

Voorheen werd gedacht dat de wandtapijten in 1643 waren gemaakt, onder meer omdat Van der Gucht toen ook al vergelijkbare landschapsverdures maakte met daarop meerdere van dezelfde dieren als te Zuylen.³ Waarschijnlijker is echter een vervaardiging omstreeks 1670, omdat er toen verschillende veranderingen aan het interieur van Slot Zuylen werden uitgevoerd, nadat Hendrik Jacob van Tuyll van Serooskerken (1642-1692) er in 1668 was gaan wonen.⁴ In 1665 was deze gehuwd met Anna Elisabeth van Reede, van wiens familie het kasteel was. In een inventaris uit 1692 werden de wandtapijten aangeduid als: 'Een nieuw behangsel van tapijten'.⁵ Er bevond zich toen ook een, niet meer aanwezig, bijpassend tapisserie tafelkleed in de zaal: 'Een taefel kleet van selve tapijt met het wapen van Tuijll en quartieren'. Door de aanduiding 'nieuw behangsel' in de inventaris en ook de koppeling daarin van de wandtapijten met het tafelkleed met het wapen Van Tuyll, kan worden geconcludeerd dat de tapijten in elk geval van na het huwelijk van Anna Elisabeth van Reede met Hendrik Jacob van Tuyll van Serooskerken in 1665 dateren.

De ontwerper van de voorstellingen op de wandtapijten is niet bekend. Wel is duidelijk dat er in de weefwerkplaats met verschillende elementen werd geschoven en dat er over een periode van omstreeks dertig jaar door Van der Gucht een groot aantal variaties op hetzelfde thema werd uitgevoerd.

In Nederland zijn nog verschillende verwante reeksen landschapsverdures door de werkplaats van Maximiliaan van der Gucht en zijn zonen te Delft bewaard: in het Bartholomeus Gasthuis te Utrecht (cat. 183-a-d) uit 1642-1644, het stadhuis van Nijmegen (cat. 161-a-m) uit 1665-1666, Kasteel Biljoen te Velp (cat. 192-a-c en cat. 192-e) en het stadhuis van 's-Hertogenbosch uit 1679.⁶ Meerdere van deze wandtapijtreeksen vertonen identieke voorstellingen als bij cat. 167-a-d, of onderdelen daarvan.⁷

Cat. 167
wandtapijtweverij van Maximiliaan van der Gucht naar ontwerp van Anoniem ca. 1670
Reeks landschapsverdures met dieren, ca. 1670
Oud-Zuilen, Slot Zuylen, inv./cat.nr. Inv. 228 (afd. 228 K VIII)

Beschrijving:
Een boslandschap is verdeeld over twee wandtapijten, die aan weerszijden van de schoorsteen zijn geplaatst.

Tussen de toegangsdeur en de schoorsteen: een bos met loofbomen, met links op een tak een grote, papegaaiachtige vogel en enkele bloeiende planten op de voorgrond.

Rechts van de schoorsteen: op de voorgrond staat in het midden een bok, met links en rechts daarvan verschillende grote bloeiende planten. Hierachter is rechts een bosrand, met verschillende vogels zittend in de loofbomen. Links stroomt een riviertje, met daarover een aarden bruggetje. Op de achtergrond is een glooiend landschap met daarin enkele huizen en in de verte een ruïne.

Commentaar:
Dezelfde bok als op het wandtapijt rechts van de schoorsteen komt ook voor op wandtapijten door Van der Gucht in het stadhuis van Nijmegen en in Kasteel Biljoen (cat. 161-d en cat. 192-c).

Conditie:
Restauratie bij de Stichting Werkplaats tot herstel van Antieke Textiel te Haarlem in de periode 1993-1998.

Cat. 167-a
wandtapijtweverij van Maximiliaan van der Gucht naar ontwerp van Anoniem ca. 1670
Landschapsverdure met dieren (schoorsteenwand), ca. 1670
Oud-Zuilen, Slot Zuylen, inv./cat.nr. Inv. 228 (afd. 228 K VIII)

Beschrijving:
Een uitgebreid landschap van lanen en bossen, met doorkijkjes naar huizen en kastelen in de verte, wordt bevolkt door verschillende dieren en vogels. Van links naar rechts bevinden zich tussen hoge bloeiende planten op de voorgrond: een ooievaar met een kikker in zijn bek lopend in een waterstroompje, twee duiven, een liggende jachthond, een rennende haas, een hertenpaar en een roofvogel staand op een prooi (een fazant of een patrijs). In de lucht en in de bomen zijn verschillende vogels te zien.

Commentaar:
Dezelfde rennende haas als op cat. 167-b komt eveneens voor, maar in een ander landschap, op een wandtapijt in het stadhuis van Nijmegen, vervaardigd door Maximiliaan van der Gucht omstreeks 1665-1666 (cat. 161-m). Hetzelfde dier is, in spiegelbeeld, afgebeeld op twee wandtapijten van het stadhuis in 's-Hertogenbosch.⁸ Het gedeelte van de voorstelling geheel links, met de ooievaar, komt ook voor op een tapijt dat zich voorheen bevond in kasteel Soelen te Zoelen (bij Tiel).⁹ De liggende jachthond werd tevens afgebeeld op een wandtapijt in het Bartholomeus Gasthuis te Utrecht (zie cat. 167-b, Kalf nr. 108).

Conditie:
Zie bij cat. 167-a. Met links en rechts een uitsnede voor een verhulde deur.

Cat. 167-b
wandtapijtweverij van Maximiliaan van der Gucht naar ontwerp van Anoniem ca. 1670
Landschapsverdure met dieren (wand tegenover de raamwand), ca. 1670
Oud-Zuilen, Slot Zuylen, inv./cat.nr. Inv. 228 (afd. 228 K VIII)

Beschrijving:
Twee wandtapijten, met landschappen van lanen en bossen met dieren en vele vogels, zijn links en rechts van het raam geplaatst.

Links van de raamnis: op de voorgrond bevinden zich een haan en een kip met vier kuikens. Links op de achtergrond staat een landhuis met op de laan ernaartoe verschillende geiten en een wandelaar. Meer naar rechts is een vijver met langs de kant bloeiende lissen en op de oever grazend vee; op de achtergrond staat tussen dichte struiken een ronde toren. In de bomen en in de lucht bevinden zich verschillende vogels, waaronder een witte kaketoe die rechts op een boomtak zit.

Rechts van de raamnis: een dicht boslandschap met op de voorgrond een fantasievogel die lijkt op een korhoen. In de bomen zitten verschillende vogels waaronder een paradijsvogel met een lange staart en een buizerd. Geheel rechts is een waterpartij waarin de omringende vegetatie wordt gespiegeld.

Commentaar:
Het wandtapijt links van de raamnis is grover geweven dan de rest van cat. 167-a-d, met vijf kettingdraden per centimeter in plaats van met zes-zeven. Tevens is de textuur anders en wijkt de vormgeving ervan enigszins af.¹⁰ Mogelijk behoorde het oorspronkelijk niet bij deze reeks.

De buizerd en de fantasievogel op het wandtapijt rechts van de raamnis komen samen ook voor op een wandtapijt in het stadhuis van Nijmegen (cat. 161-c).

Conditie:
Zie bij cat. 167-a.

Cat. 167-c
wandtapijtweverij van Maximiliaan van der Gucht naar ontwerp van Anoniem ca. 1670
Landschapsverdure met dieren (wand tegenover de schoorsteenwand, met een raam), ca. 1670
Oud-Zuilen, Slot Zuylen, inv./cat.nr. Inv. 228 (afd. 228 K VIII)

Beschrijving:
Een landschap van lanen en bossen, met dieren en vele vogels is verdeeld over vier wandtapijten.

Links van het linker raam: op de voorgrond loopt tussen rietbossen een jachthond met een eend in zijn bek. Daarachter stroomt een rivier met bomen en struiken op de oever en op de achtergrond een kasteel met meerdere torens. Boven in de lucht vliegt een vogel.

Tussen het linker raam en de spiegel: een laantje tussen de bomen met een geit die haar jong zoogt en een doorkijkje naar het landschap in de verte. Op de voorgrond staan een grote plant en een boomstronk. Hoog in de bomen zit een papegaai met rode en blauwe veren op een tak en kijkt naar beneden.

Tussen de spiegel en het rechter raam: een bos met dicht op elkaar staande loofbomen. Op de voorgrond groeien enkele bloeiende planten met grote bladeren, waaronder een papaver. Iets daarboven zit een kalkoenachtige vogel op een boomstammetje. Geheel links, in het midden, zitten twee kleine vogels op takken en bovenaan buigt een papegaaiachtige vogel met rode en blauwe veren zich voorover tussen de bladeren.

Rechts van het rechter raam: een boslandschap met in het midden een pauw zittend op een afgebroken boomtak en op de voorgrond enkele bloeiende planten.

Commentaar:
De jachthond met de eend in zijn bek is vele malen op wandtapijten door Van der Gucht afgebeeld. Onder meer zijn er voorbeelden bekend in Kasteel Biljoen en het stadhuis van Nijmegen.¹¹

Dezelfde pauw is eveneens verschillende malen afgebeeld op landschapsverdures door Van der Gucht, zoals die van het stadhuis van Nijmegen, in het Fries Museum in Leeuwarden, voorheen (tot circa 1971) in kasteel Soelen te Zoelen en ook, maar in spiegelbeeld, in de Mesdag Collectie in Den Haag.¹²

Hetzelfde laantje als op het wandtapijt tussen het linker raam en de spiegel, ook met een vergelijkbaar doorkijkje, is afgebeeld op een smal wandtapijt uit een reeks landschapsverdures in Huis Gunterstein (cat. 49-d), die waarschijnlijk eveneens werd vervaardigd door de werkplaats van Van der Gucht. De zogende geit is daar echter vervangen door een liggend hert.

Conditie:
Zie bij cat. 167-a. Links van de linker raamnis is een uitsnede voor een verhulde kastdeur.

Cat. 167-d
wandtapijtweverij van Maximiliaan van der Gucht naar ontwerp van Anoniem ca. 1670
Landschapsverdure met dieren (raamwand, met twee ramen), ca. 1670
Oud-Zuilen, Slot Zuylen, inv./cat.nr. Inv. 228 (afd. 228 K VIII)