RKD STUDIES

Beschrijving:
Op een door een donkerbruine lijst afgegrensd middenveld met een donkerblauw fond is vanaf een grasgrondje onderaan, met daarop enkele bloeiende plantjes, een veelheid van bloemen (zoals tulpen, narcissen, een keizerskroon, een witte lelie, kievitsbloemen, irissen, Turkse lelies, Kaapse hyacinten, anemonen, rode rozen) en vruchten (zoals granaatappels, sinaasappels, kweeperen, kalebassen, perziken, peren, pruimen, druiventrossen, bessen, peulen) met acanthusblad en druivenbladeren dicht opeen geplaatst. Hiertussen bevinden zich verschillende dieren: twee konijnen zitten middenonder tegenover elkaar op het gras, een vijftal verschillende bont gevederde vogels zit verspreid van de vruchten te eten en linksboven en iets daaronder rechts van het midden zitten libellen op een bloem en een blad. Centraal in de voorstelling staat binnen een krans van laurierbladeren en bloemen het Lam Gods met in zijn rechtervoorpoot een rood kruis met daaraan een witte banier.

Rondom lopen boorden met op een geel fond onder links en rechts sokkels van rood rolwerk met witte belijning en gele mascarons. Daarop, daarboven en ernaast staan verschillende vazen en schalen met boeketten van bladeren, bloemen en vruchten, nu en dan verbonden met rood bandwerk. In het midden van de zijboorden bevinden zich rood met witte rolwerkcartouches met daarin tegen een blauwe achtergrond een pelikaan die haar jongen voedt met haar eigen bloed. De verticale boorden zijn aan elkaar gelijk (hoewel de pelikanen zijn gespiegeld ten opzichte van elkaar), en ook de horizontale boorden zijn hetzelfde. Buitenom loopt een smalle ornamentboord met een gestileerd bladmotief in geel, bruin, rood en wit, in de vier hoeken een gestileerd bloemmotief binnen een vierkant (boven blauw, onder rood), aan de binnenzijde een blauwe bies en aan de buitenzijde een donkerbruine stootboord.

Commentaar:
In de voorstelling van dit wandtapijt zijn verschillende symbolen opgenomen die verwijzen naar Christus en diens Lijden en Opstanding. Het belangrijkste daarvan is het centraal geplaatste Lam Gods (Agnus Dei).¹ Ook het motief in de zijboorden, van de pelikaan die zijn borst doorboort om zijn jongen met zijn eigen bloed te voeden, symboliseert de zelfopoffering van Christus aan het kruis en de Opstanding.²

De veelheid van bloemen, vruchten en ook de dieren in de voorstelling verwijst meer algemeen naar de rijkdom van Gods schepping.³ Hierbinnen is nog de opvallende aanwezigheid van verschillende bloemen en vruchten die een specifieke christelijk religieuze symboliek hebben. Zo zijn druiven het symbool van het bloed van Christus en symboliseert de, hier veelvuldig afgebeelde, granaatappel de Opstanding van Christus.⁴ Rozen en witte lelies zijn vooral verbonden met Maria.⁵

Het is niet bekend wanneer dit wandtapijt, behorende tot de inboedel die door de Duitse keizer Wilhelm II in zijn ballingschap na de Eerste Wereldoorlog naar Nederland werd meegenomen, in de Pruisische collectie kwam of wie de opdrachtgever ervan was.⁶ Het centraal geplaatste Lam Gods zou kunnen wijzen op een oorspronkelijke functie ervan binnen een religieuze of kerkelijke context.

Er zijn geen andere wandtapijten bekend met dezelfde vormgeving als cat. 86 of die daar een reeks mee zouden kunnen vormen.

Cat. 86 werd waarschijnlijk vervaardigd in de Noordelijke Nederlanden in de eerste helft van de zeventiende eeuw. Een aan Haarlem of Delft rond 1600-1630 toegeschreven Verdure met dieren van het Rijksmuseum in Amsterdam bezit een vergelijkbaar middenveld met een rijkdom aan dicht opeen geplaatste bloemen (echter nauwelijks vruchten), waartussen zich verschillende aan die van cat. 86 verwante vogels bevinden, en onderaan een veldje met gras en kleine bloeiende plantjes met daarop paartjes pauwen, kalkoenen en herten.⁷

Ook de buitenste ornamentrand van cat. 86 is verwant aan de ornamentranden van verschillende in de Noordelijke Nederlanden in de zeventiende eeuw vervaardigde of daaraan toegeschreven wandtapijten en tafelkleden. Hierbij is de Landschapsverdure met jachttafereel en het kasteel Oud-Haarlem die in 1668 door Maximiliaan van der Gucht in Delft werd vervaardigd voor het stadhuis van Haarlem, en zich nu bevindt in het Haarlemse Frans Halsmuseum.⁸ Dat wandtapijt heeft daarnaast ook boorden met daarin dicht opeen geplaatste bloemen en vruchten die zeer vergelijkbaar zijn met die van cat. 86. Andere voorbeelden van tapijten met verwante ornamentboorden zijn een wandtapijt met Christus en de overspelige vrouw in een cartouche van het Rijksmuseum, vervaardigd in de Noordelijke Nederlanden, omstreeks 1610-1625,⁹ twee tafelkleden van Museum Prinsenhof Delft, mogelijk vervaardigd door Maximiliaan van der Gucht in Delft, circa 1625-1650¹⁰ en een tafelkleed met de Geschiedenis van Jozef in Huis Doorn, uit de Noordelijke Nederlanden, 1620-1640.¹¹

Een tafelkleed met taferelen uit het Leven van Christus van het Art Institute in Chicago dat werd toegeschreven aan de Noordelijke of de Zuidelijke Nederlanden, omstreeks 1600-1650, heeft vergelijkbare cartouches en bandwerk als cat. 86, en ook verwante bloemen, bladeren en vruchten.¹²

Conditie:
Goed.

Cat. 86
wandtapijtweverij van Anoniem Northern Netherlands (hist. region) ca. 1600-1650 naar ontwerp van Anoniem ca. 1600-1650
Wandtapijt met bloemen, vruchten, dieren en Lam Gods, ca. 1600-1650
Charlottenburg (Berlijn), Schloss Charlottenburg, inv./cat.nr. Inv. HuD 11509