RKD STUDIES

Beschrijving:
In een exotisch landschap met grillig gevormde bomen, rotsen en planten staat op de voorgrond een kip die één poot optilt en de kop naar achteren heeft gedraaid. Op de achtergrond links rijst een dicht begroeide rotsachtige boog op uit stromend water, met erachter een grote fontein en watervallen. Geheel links in de verte staat een pagode-achtig gebouwtje. Daarboven, in de lucht, duikt een vogel naar beneden.

Rondom lopen boorden met een slingerend motief van krullend blad met toefjes witte bloemen en in de hoeken een spiraal van bladeren; aan de binnenzijde van de boord een rode en een zwarte bies, aan de buitenzijde een rood randje.

Commentaar:
De voorstelling op dit wandtapijt, met een fantasievol exotisch landschap reflecteert de Europese interesse in de zeventiende, maar vooral ook in de achttiende eeuw, voor met name China en het Verre Oosten. De vormen voor dit soort wandtapijten werden ontleend aan, of geïnspireerd door, illustraties uit boeken over China, zoals door Johan Nieuhof uit 1665, en daarvan afgeleide prenten.¹ Dit type wandtapijten werd voorheen wel gerelateerd aan de chinoiserie ontwerpen van Jean Pillement (1728-1808), maar verschillende overgeleverde exemplaren zijn aan de hand van de erop aangebrachte familiewapens of weverssignaturen te dateren in het tweede kwart van de achttiende eeuw, dus voordat Pillement als kunstenaar actief was.² De erop afgebeelde scènes met vogels lijken vaak te zijn geïnspireerd op het werk van de dierschilder Jean-Baptiste Oudry.³

Dit type exotische landschappen is een variant op het meer reguliere type landschapsverdures dat in de zeventiende en achttiende eeuw veel te Aubusson werd geproduceerd.⁴ Beide tonen in feite een vergelijkbare opzet en dezelfde soort elementen als bomen, grote planten, een vogel op de voorgrond, een waterpartij en een gebouw in de verte. Deze exotische landschapsverdures met één of meer grote vogels, soms met meer prominente pagodes, werden in de achttiende eeuw veelvuldig in Aubusson vervaardigd, tot circa 1780.

Cat. 62 behoort tot een reeks Exotische landschappen die vanaf omstreeks 1720 door verschillende werkplaatsen in Aubusson werd geweven, voorzien van een variatie aan boordtypen, die tegenwoordig wel wordt aangeduid als zijnde met 'colonnes vegetales', weelderige, hoog oprijzende bloeiende of vruchtdragende planten.⁵ Dit is ook ter onderscheiding van een andere, iets latere, reeks Exotische landschappen uit Aubusson, naar ontwerpen uit circa 1745-1748 van Jean-Joseph Dumons, met een ander type vegetatie, die ook wel de reeks van de Pauw of het Gordijn wordt genoemd.⁶

Dezelfde voorstelling als van cat. 62 komt voor op een ruim zes meter breed wandtapijt uit een reeks van elf Exotische landschappen met 'colonnes vegetales' afkomstig uit het Palazzo Fossati in Novara (Noord-Italië), waarvan tien zijn voorzien van de wapens van het echtpaar Costanzo Tornielli di Vergano en Barbara Cacciapiatti dat in 1724 te Novara in het huwelijk trad.⁷ Dit wandtapijt heeft andere boorden dan cat. 62 en is ongesigneerd, maar twee andere wandtapijten uit dezelfde reeks zijn voorzien van de signaturen van de werkplaatsen van Jacques Dorliac en van De Landriesve uit Aubusson.

Een wandtapijt met dezelfde voorstelling van de kip voor een rotsachtige boog en watervallen als op cat. 62, maar met vooral onder en links meer van het exotische landschap voorgesteld, werd in 2010 in Parijs geveild.⁸ Het is voorzien van een ander type boorden dan cat. 62. Een daarmee vergelijkbaar exemplaar, aan drie zijden omgeven door weer een ander type boorden, is bekend van een Parijse veiling uit 1917.⁹

De boord rond cat. 62 is typerend voor producten uit Aubusson van de periode circa 1730-1760. Het is een iets vereenvoudigde versie van een boord van de Manufacture des Gobelins in Parijs, die onder meer werd toegepast door de basselisse werkplaats van Monmerqué in 1730-1735.¹⁰ Voor cat. 62 lijkt de boord nog enigszins te zijn aangepast aan de hoofdvoorstelling ervan door de toevoeging van enkele grotere, exotisch aandoende bloemen. Een dergelijk type boord (zonder de exotische bloemen) komt voor rond een Aubussontapijt met Het Huwelijk van Esther en Ahasverus in een particuliere collectie, dat is voorzien van de signatuur van de De Landriesve werkplaats.¹¹ Het is bekend dat Benoît de Landriesve (overleden in 1753) uit Aubusson rond 1730-1740 een reeks met De Geschiedenis van Esther en Ahasverus leverde aan Joachim Charret, rector van de broederschap van Notre-Dame de Fourvière in Lyon.¹² Vergelijkbare boorden komen eveneens voor rond twee andere in Aubusson geweven wandtapijten in de collectie van Kasteel Wawel in Krakau, met voorstellingen uit de Geschiedenis van Alexander.¹³ Een van deze wandtapijten, die in 1757 werden geleverd aan de rijke Poolse edelman Franciszek Salezy Potocki, is voorzien van de signatuur van de Goubert werkplaats. Goubert moet hier echter hebben samengewerkt met de werkplaats van Pierre Picon, waarvan is gedocumenteerd dat hij de opdracht voor de reeks voor Potocki had gekregen en die ook de kartons voor deze Geschiedenis van Alexander, en dus ook die voor de boorden, in bezit had.¹⁴ Er zijn echter geen door Picon gesigneerde wandtapijten met dit type boorden bekend. Het kwam regelmatig voor dat de familie Picon, zoals ook andere tapijtondernemers uit Aubusson, verschillende andere werkplaatsen inschakelde voor de uitvoering van hun tapijtopdrachten.¹⁵ Het is niet bekend of de De Landriesve werkplaats hier ook bij hoorde. Wel werden in de Parijse winkel van De Landriesve enige tijd wandtapijten van de Tenture chinoise van Picon verkocht.¹⁶ Vanwege deze onderlinge samenwerking is het vrijwel onmogelijk om ongesigneerde wandtapijten uit Aubusson toe te schrijven aan bepaalde werkplaatsen, ook als ze vergelijkbare boorden hebben.

Conditie:
Goed.

Cat. 62
wandtapijtweverij van Anoniem Aubusson ca. 1730-1760 naar ontwerp van Anoniem ca. 1730-1760
Exotisch landschap met kip en fontein, ca. 1730-1760
Enschede, Stichting Edwina van Heek, inv./cat.nr. 610