Corpus Wandtapijten in Nederland

RKD STUDIES

71. Landschapsverdure met gordijnen, bloemvazen en jachttafereel


Beschrijving:
Op een natuurstenen rand aan de onderzijde van de voorstelling staan links en rechts twee barokke sokkels met daarop vazen van metaalwerk met daarin hoge boeketten met bloemen zoals rozen, tulpen, stokrozen en irissen. Het boeket links wordt bekroond door een zonnebloem, dat rechts door een keizerskroon. Achter de bloemvazen hangen (over bijna de gehele hoogte van het wandtapijt) regelmatig geplooide bruinrode gordijnen, die met ringen zijn bevestigd aan een grijze roede aan de bovenzijde en aan de onderzijde van franjes zijn voorzien. In het doorzicht tussen de bloemvazen en de gordijnen is een bebost landschap te zien, met op de voorgrond een grote, met klimplanten begroeide loofboom en links daarvan twee jagers met een hond. De jager rechts, elegant gekleed in een knielange mantel, een hoed op zijn hoofd en een zwaard of een groot mes op zijn heup, leunt op een stok en heeft een valk op zijn met een handschoen bedekte linkerhand. De linker jager heeft een jagerstas over zijn schouder en houdt zijn hoed in zijn rechterhand. Op de voorgrond groeien enkele grote planten, waaronder een bloeiende distel.

Midden boven, tussen de twee gordijnen, loopt een horizontale ornamentrand met een eierlijst en een rankenmotief en in het midden een cartouche waarbinnen een gezicht of een masker met een druiventros en druivenbladeren op het hoofd (Bacchus of een sater). Hieraan zijn twee vruchtenguirlandes gehangen. Het wandtapijt heeft links en rechts een smal effen donkerbruin boordje. De bruine boordjes onder en boven zijn later toegevoegd.

Commentaar:
Dit wandtapijt staat wel bekend als het 'Coulissetapijt'. Het werd in 1964 samen met cat. 70 geplaatst in de Noenzaal van het Gebouw van de Eerste Kamer en dient daar regelmatig als achtergrond bij persconferenties.1

Het ontwerp van cat. 71 is een bijzondere variatie op het thema van wandtapijten met bloemvazen. In plaats van in een compositie met gordijnen zoals op dit wandtapijt werden bloemvazen namelijk vaker geplaatst in galerijen of pergola's of soms ook in een vlakkere compositie met meerdere bloemvazen van verschillende grootte.2 Een andere variatie is cat. 70, het tweede wandtapijt van de Noenzaal, waar de bloemvazen op een tuinafscheiding met zuilen en bogen zijn geplaatst.

Vergelijkbare gordijnen die met ringen aan een roede zijn gehangen en naar de zijkant van de voorstelling zijn weggeschoven, komen wel voor op zeventiende-eeuwse schilderijen uit de Noordelijke Nederlanden.3 Er zijn echter geen andere wandtapijtreeksen met dergelijke gordijnen bekend. Peter Paul Rubens en Jacob Jordaens werkten in hun tapijtontwerpen wel met omkaderende gedrapeerde tapijten of kleden, zoals in De Triomf van de Eucharistie door Rubens en de reeksen met Illustere Vrouwen en Spreekwoorden van Jordaens, maar niet met recht hangende gordijnen zoals op cat. 71.4

De boeketten op cat. 71 zijn verwant aan die op het andere wandtapijt van de Noenzaal, cat. 70. Op beide wandtapijten heeft een van de twee boeketten bovenaan een keizerskroon en het andere een zonnebloem. Voor het overige hebben de twee wandtapijten zeer verschillende composities. Ze waren dan ook oorspronkelijk onderdeel van verschillende tapijtreeksen.

Een aan cat. 71 gerelateerde reeks van vier Landschapsverdures met gordijnen en bloemvazen was sinds 1869 in bezit van de in 2004 opgeheven Congregatie van Santa Rita de Casia gevestigd in de kerk van de Concepción Real de Calatrava te Madrid en is tegenwoordig in eigendom van het Aartsbisdom van Madrid.5 Twee van deze wandtapijten zijn voorzien van het stadsmerk van Brussel, het monogram HR en de signatuur H. REYDAMS, van Hendrick I Reydams. Voor de gordijnen aan weerszijden, op een van die wandtapijten geplooid als op cat. 71 en op de overige drie bovenaan zwierig gedrapeerd, zijn aan die van cat. 71 identieke sokkels en vazen geplaatst met grote boeketten, waarvan er ook een identiek is aan het boeket rechts op cat. 71, met een keizerskroon bovenaan. Tussen de gordijnen zijn beboste landschappen zichtbaar met landelijke taferelen, waaronder een met een ruiter en een voetknecht tijdens de jacht en verder taferelen van herders met kuddes koeien of schapen. De onder- en bovenzijde van de voorstellingen van de reeks te Madrid zijn, op kleine details na, gelijk aan cat. 71, maar de twee smalste wandtapijten van die reeks bezitten onderaan ook nog een basement waarvoor in het midden een rijke guirlande met bloemen en vruchten met linten is opgehangen.

Cat. 71
wandtapijtweverij van Hendrik Reydams (I) naar ontwerp van Anoniem Brussels ca. 1650-1670
Landschapsverdure met gordijnen, bloemvazen en jachttafereel, ca. 1650-1670
Den Haag, Eerste Kamer der Staten Generaal, inv./cat.nr. ZN 138

Vanwege het voorkomen van het Brusselse stadsmerk en de signatuur van Hendrick I Reydams op de reeks in Madrid en bovendien de aanwezigheid in de kunsthandel van twee wandtapijten die behoren tot dezelfde reeks Landschapsverdures met gordijnen en bloemvazen en die eveneens zijn voorzien van het Brusselse stadsmerk en het monogram HR van Hendrick I Reydams, kan worden aangenomen dat ook cat. 71, dat geen merken heeft, wel ook door dezelfde werkplaats in Brussel als cat. 71, het andere wandtapijt van de Noenzaal (Kalf nr. 331A), werd vervaardigd in de periode rond 1650-1670. (afb. a)

Het tweetal laatstgenoemde aan cat. 71 gerelateerde en gemerkte wandtapijten werd in 1991 geveild in Parijs en is vrijwel even hoog als cat. 71, maar smaller.6 Voor de bruinrode geplooide gordijnen links en rechts zijn aan die van cat. 71 identieke sokkels en vazen geplaatst met dezelfde grote boeketten als op de reeks in Madrid. Tussen de gordijnen zijn beboste landschappen zichtbaar, met daarin een enkele vogel of een kasteel, maar geen jacht- of herderstaferelen.

Een fragment zonder merken, bekend van een veiling in München uit 1981, waarop aan weerszijden van een bebost landschap met een waterpartij dezelfde vazen en boeketten voor gordijnen zijn voorgesteld als die van de wandtapijten te Madrid en van de Parijse veiling, zal ook tot dezelfde reeks als cat. 71 hebben behoord.7

Een eveneens tot deze reeks behorende entre-fenêtre met een centraal tussen twee weggeschoven gordijnen geplaatste identieke sokkel en vaas als op cat. 71 en daarin een boeket dat identiek is aan dat links op cat. 71 (met een zonnebloem bovenaan), die evenals cat. 71 niet van merken is voorzien, maakt deel uit van de Tsjechische nationale collectie.8 (afb. b)

De figuren in zeventiende-eeuwse kostuums van het jachttafereel op cat. 71 zijn enigszins verwant aan die op een reeks van vier Landschapsverdures met jachttaferelen geweven door Erasmus Oorlofs uit Brussel rond het midden van de zeventiende eeuw, in de collectie van het Rijksmuseum te Amsterdam.9

Vergelijkbare bloemvazen als die van cat. 71 en de genoemde bijbehorende wandtapijten werden, zoals hierboven reeds aangeduid, in verschillende typen composities op wandtapijten toegepast. Deze werden vervaardigd in meerdere productiecentra in de Zuidelijke Nederlanden, zoals het populaire type Pergola's met bloemvazen waarvan gemerkte exemplaren bekend zijn uit Antwerpen en Brussel.10 Ook zijn er voorbeelden bekend uit de Noordelijke Nederlanden, zoals het wapentapijt met bloemvaas van de Poolse bisschop Nicolaus Albertus Olexow Gniewosz, vervaardigd in 1645 door Maximiliaan van der Gucht uit Delft, nu in de collectie van het Zweedse kasteel Skokloster.11

Conditie:
Goed, met frisse kleuren. Restauratie Paswerk Textielrestauratie, Haarlem, 2000.

Afb. a
wandtapijtweverij van Hendrik Reydams (I) naar ontwerp van Anoniem Brussels ca. 1650-1675
Landschapsverdure met gordijnen en boemvazen, ca. 1650-1675
Whereabouts unknown


Afb. b
wandtapijtweverij van Reydams (wandtapijtweverij) naar ontwerp van Anoniem ca. 1650-1675
Landschapsverdure met gordijnen en bloemvaas, ca. 1650-1675
Náměšť nad Oslavou, Zámek Náměšť nad Oslavou


Notes

1 Zie verder bij cat. 70.

2 Zie respectievelijk cat. 108, Raadhuis Epe en cat. 210, Slot Zeist.

3 Voorbeelden hiervan zijn een zelfportret van Gerard Dou (1613-1675) en Het interieur van de Oude Kerk te Delft door Gerard Houckgeest (circa 1600-1661) uit circa 1654, beide van het Rijksmuseum te Amsterdam. Zie Cat. Amsterdam 1976, pp. 196-197, 291.

4 Zie bijvoorbeeld Delmarcel 1999, pp. 220, 223, 235.

5 Congregación de Santa Rita de Casia, Iglesia de la Concepción Real de Calatrava, Madrid, inv. 9241, 9251, 9252, 9263.

6 Veiling Parijs, Binoche et Godeau, 6 november 1991, nr. 30, met afb. van één exemplaar. Afmetingen: 340 x 186 cm en 340 x 190 cm.

7 Veiling München, Neumeister, 9-10 december 1981, nr. 872, met afb.

8 Het behoort tot een groep van 24 wandtapijten die tentoongesteld is in kasteel Námest. De afmetingen hiervan: 332 x 116 cm. Blazková 1959, p. 32 en afb. op de achterzijde van de omslag.

9 Hartkamp-Jonxis, Smit 2004, cat. 36.

10 Zie hierover verder bij cat. 108, Raadhuis Epe en tevens bij cat. 70, het andere wandtapijt van de Noenzaal.

11 Van Ysselsteyn 1936, I, afb. 115. Zie verder bij cat. 210, Slot Zeist.

Cookies disclaimer

While surfing the internet, your preferences are remembered by cookies. Cookies are small text files placed on a pc, tablet or cell phone each time you open a webpage. Cookies are used to improve your user experience by anonymously monitoring web visits. By browsing this website, you agree to the placement of cookies.
I agree