70. Landschap met tuinafscheiding van balustrade en arcade, bloemvazen en jachttaferelen
Beschrijving:
Centraal in een landschap staat een tuinafscheiding die is opgebouwd uit een balustrade met daarop drie zuilen verbonden met bogen en rolwerkcartouches, waaraan grote guirlandes van bloemen en vruchten met linten zijn gehangen. Op de bewerkte zuilen staan twee schalen en een mand gevuld met verschillende soorten vruchten en bladertakken. Op de balustrade staat onder elke boog een grote vaas - verschillend van elkaar in kleur en decoratie - met een rijk boeket van bloemen, zoals rozen, tulpen, irissen en akelei. Het linker boeket wordt bekroond door een keizerskroon en het rechter door een zonnebloem. Rechts van elke vaas staat een pauw met een lange naar beneden hangende staart. De linker hiervan kijkt naar voren, de rechter pauw heeft zijn kop naar achteren gedraaid. Aan weerszijden en tussen de bogen van de tuinafscheiding is een landschap te zien met verspreid staande loofbomen waarin twee jagers te voet met lansen en drie honden jacht maken op een hert. Op de voorgrond staan verspreid enkele bloeiende plantjes.
De bruine stootboord rondom, met daarin rechtsonder het stadsmerk van Brussel en het weversmerk .H. REYDAMS., is gerestaureerd.
Commentaar:
De voorstelling op dit wandtapijt heeft zich ontwikkeld vanuit wandtapijten met galerijen of pergola's in landschappen. Hiertoe behoort ook het type Pergola's met bloemvazen, waarop dubbele zuilenrijen aan de bovenzijde verbonden zijn met begroeide pergola's en dat in eigentijdse documenten wel wordt aangeduid met 'galderije met pilleeren ende meypotten'.1 Cat. 70 staat eveneens bekend als pergolatapijt, maar er is hier niet echt sprake van een met wijnranken of andere klimplanten begroeide pergola. De voorstelling ervan is meer een vrij in het landschap staande tuinafscheiding bekroond met bogen en fruitschalen.
Er zijn ingrijpende restauraties uitgevoerd aan de stootboord, waardoor de daarin aanwezige weverssignatuur van H. Reydams en het stadsmerk van Brussel met enige scepsis dienen te worden bekeken. Toch past het type voorstelling van cat. 70 goed in het oeuvre van de Brusselse tapijtwever Hendrick I Reydams, die werkzaam was vanaf 1629 en overleed in 1669.
Voor het ontwerp van cat. 70 werd namelijk inspiratie opgedaan bij verschillende tapijtontwerpen van de Antwerpse schilder Jacob Jordaens (1593-1678), die onder meer ook door de werkplaats van Hendrick I Reydams werden uitgevoerd. Allereerst lijkt het decoratieve porticoprincipe en ook het karakter van de vormgeving daarvan, geïnspireerd te zijn op de reeks Taferelen uit het Landleven van Jordaens uit omstreeks 1630-1650, die onder andere werd uitgevoerd door de samenwerkende Brusselse werkplaatsen van Hendrick I Reydams en Conrad van der Bruggen.2 Verder komt op het wandtapijt met De Levade uit de door Jordaens ontworpen reeks De Rijschool vrijwel dezelfde zuil voor als die van cat. 70. Hendrick I Reydams werkte in samenwerking met Everaert III Leyniers aan die reeks, onder andere in 1652 en 1654.3 Vanwege de toepassing van dezelfde zuilen zal de datering van cat. 70 liggen in de periode 1650-1670.
De bloemvazen op cat. 70, en mogelijk ook de pauwen, zijn waarschijnlijk ontleend aan voorbeelden uit de populaire eind zestiende- en zeventiende-eeuwse uitgaven met botanische prenten - soms tevens bedoeld als voorbeelden voor toegepaste kunst - zoals Adriaen Collaert's Florilegium uit 1590.4 Een voorbeeld van een prent met een bloemvaas geflankeerd door twee pauwen - doch niet met hangende, maar met gespreide staarten - is een zeventiende-eeuwse gravure van Wilhelm Altzenbach naar J. Toussyn.5
Cat. 70
wandtapijtweverij van Hendrik Reydams (I) naar ontwerp van Anoniem Brussels ca. 1650-1670
Landschap met tuinafscheiding van balustrade en arcade, bloemvazen en jachttaferelen, ca. 1650-1670
Den Haag, Eerste Kamer der Staten Generaal, inv./cat.nr. ZN 139
Cat. 70 behoorde in 1935, samen met twee smallere wandtapijten, tot een reeks van Verdures met zuilengalerijen, bloemvazen en landschappen.6 In 1954 werd cat. 70 in Brussel geveild, tegelijk met nog een van de smallere wandtapijten, waarop onder een boog eenzelfde vaas met een met een zonnebloem bekroond boeket als rechts op cat. 70 is voorgesteld en dat onderaan in de stootboord het Brusselse stadsmerk en de signatuur van H. Reydams heeft.7 (afb. a) De huidige verblijfplaats van deze twee bijbehorende wandtapijten is onbekend. Een derde bijbehorend wandtapijt, evenals cat. 70 met daarop twee bogen, heeft rechts eenzelfde vaas met een met een keizerskroon bekroond boeket als dat links op cat. 70 is voorgesteld. Links staat daar een vaas met een met een iris bekroond boeket. Dat wandtapijt, met op de voorgrond onder meer een luipaard, is eveneens in de onderste stootboord voorzien van het stadsmerk van Brussel en de signatuur van H. Reydams.8
Cat. 70 werd samen met cat. 71 in 1964 geplaatst in de Noenzaal van het Gebouw van de Eerste Kamer, na enkele jaren daarvoor te zijn verworven. De twee wandtapijten dienden hier de afgelopen jaren regelmatig als achtergrond bij persconferenties van Nederlandse politici, vaak in verband met onderhandelingen bij kabinetsformaties.9
Conditie:
Restauratie Paswerk Textielrestauratie, Haarlem, 2000. Op de voering aan de achterzijde bevinden zich de resten van een etiket van de tentoonstelling Cinq siècles d'art te Brussel in 1935 met een slechts deels leesbaar adres: 'Reysbourg ... [cheva]lier de Schoutheete ... [Sq]uare Frère-Orban ... Brux[elles]'.10
Afb. a
wandtapijtweverij van Hendrik Reydams (I) naar ontwerp van Anoniem Brussels ca. 1650
Verdure met zuilengalerij, bloemvaas en landschap met jachttafereel en kip, ca. 1650
Whereabouts unknown
Notes
1 Zie voor dit genre verder bij cat. 108, Raadhuis Epe.
2 Delmarcel 1999, pp. 290-294.
3 Idem, pp. 219, 226-227, afb.
4 Zie Segal 1990, pp. 22-23, 49-50, 163-171; Woldbye 1991, pp. 138-142; Hartkamp-Jonxis 2004b, pp. 276-277.
5 Woldbye 1991, pp. 48-49, afb. 42.
6 Cat. tent. Brussel 1935, p. 89, cat. 670-672. De hierin genoemde eigenaar van de reeks, Ridder de Schoutheete de Tervarent was mogelijk Guy (de Schoutheete) de Tervarent (1891-1969), Belgisch diplomaat en auteur van diverse kunsthistorische werken waaronder het driedelige standaardwerk Attributs et symboles dans l'art profane 1450-1600, uit 1958-1964 en Les animaux symboliques dans les bordures des tapisseries Bruxelloises au XVIe siècle, Brussel 1968.
7 Veiling Brussel, Galerie Georges Giroux, 19-20 februari 1954, nr. 681-682, afb. XXV-XXVI.
8 Dit wandtapijt is slechts bekend van een foto op het RKD in Den Haag, waarop geen enkele informatie is genoteerd.
9 Hiervan werden ook verschillende foto's in de dagbladen gepubliceerd. Een voorbeeld met cat. 70: NRC Handelsblad, 29 juni 2002. Met cat. 71: NRC Handelsblad en De Volkskrant, 7 juli 1998. Met dank aan Marion Bolten.
10 Met dank aan Marion Bolten.