51. Landschapsverdure met een vos en twee vogels
Beschrijving:
In een grillig gevormd, rotsachtig landschap slingert zich rechts een rivier met daarin een kleine waterval. Langs de waterkanten staan verspreid enkele grote loofbomen en groeien verschillende bloeiende planten. Iets links van het midden staat een vos omhoog te kijken naar twee vogels (duiven?) die rechtsboven rond de kruin van een vruchtdragende boom vliegen. Tussen de bomen door zijn op de achtergrond verschillende stenen gebouwen en torens te zien, ook op de heuvels in de verte.
De hoofdvoorstelling is omlijst door een smalle donkere bies en omgeven door boorden waarbinnen zich op onregelmatige afstanden van elkaar takjes met bloemen, zoals rozen en papavers, of vruchten, zoals kersen en abrikozen of perziken, rond een doorlopende staaf slingeren. In de vier hoeken bevinden zich schuingeplaatste, uit verschillende bladvormen opgebouwde, klokvormige ornamenten met een geschulpte rand.
Commentaar:
De rond een doorlopende staaf slingerende takjes met bloemen en vruchten in de boorden van dit wandtapijt lijken te zijn geïnspireerd op een Brussels boordtype uit omstreeks 1540, zoals die van een wandtapijt met een voorstelling uit het Leven van Tobias van het Kasteelmuseum te Gaasbeek.1 De uitvoering ervan is echter eenvoudiger en gestileerder dan bij de zestiende-eeuwse Brusselse voorbeelden. Van de opvallende hoekornamenten in de boord van cat. 51 zijn geen directe voorbeelden bekend. De schuingeplaatste bladeren die deze hoekoplossingen begrenzen zijn wel enigszins verwant aan verschillende andere hoekornamenten in boorden van in Aubusson in de achttiende eeuw vervaardigde wandtapijten.2 Hoewel het boordtype van cat. 51 als geheel niet bekend is uit Aubusson, komt daar in de tweede helft van de achttiende eeuw wel een smaller type boorden voor met daarin om een staaf geslingerde takjes met bladeren en bloemen.3 Ook werden daar aan die van cat. 51 verwante rozen en papavers in toegepast, die echter iets minder gestileerd zijn uitgevoerd.
Het type landschap met dieren doet ook nog het meest denken aan dat uit Aubusson in de achttiende eeuw. Zo bezit het Musée des Arts Décoratifs in Lyon bijvoorbeeld een smal wandtapijt met een Landschap met waterval dat een aan dat van cat. 51 vergelijkbaar rotsachtig landschap heeft met een riviertje met een waterval, een grote loofboom op de voorgrond en stenen gebouwen en een toren op de achtergrond.4 Aan die van cat. 51 vergelijkbare gestileerde vormen en sterke licht-donker contrasten komen ook voor in de wandtapijten met exotische landschappen die rond het midden van de achttiende eeuw veelvuldig in Aubusson werden geproduceerd.5 Een voorbeeld van een wandtapijt van dit type dat, afgezien van de exotische sfeer, een tamelijk sterke verwantschap heeft met cat. 51 is een Landschap met steltloper, palmboom, tempel en waterval, door de werkplaats van P. Coulondon te Aubusson, rond 1750, van Schloss Bruchsal.6 Een enkele keer werd dat type exotische landschapsverdures met dieren ook omgeven met ietwat afwijkende, eigenzinnige, vlakke fantasievormen in de boorden, zoals ook het geval is met de hoekornamenten van cat. 51 .7
De vos op cat. 51 is enigszins verwant aan die van bepaalde ontwerpen van Jean-Baptiste Oudry (1686-1755), wiens diertaferelen veelvuldig in wandtapijten werden toegepast, met name te Beauvais en Aubusson, zoals de vos met omhoog gerichte kop op een wandtapijt met de Fabel van de wolf die bij de aap tegen de vos getuigt (Le loup plaidant contre le renard par devant le singe), uit een reeks met Fabels van La Fontaine, uitgevoerd te Beauvais in 1753-1780.8
Hoewel cat. 51 pas in de twintigste eeuw werd verworven voor het Gemeenlandshuis van het hoogheemraadschap van Delfland waren de wanden van twee zalen in haar gebouw aan de Oude Delft in de zeventiende eeuw ook reeds voorzien van wandtapijten. Het betrof twee reeksen landschapsverdures die door de Delftse werkplaats van Maximiliaan van der Gucht werden geleverd, respectievelijk in 1647 voor de eetzaal (ook 'lange kamer', achtersalet of raadkamer) en vervolgens in 1648 voor de vierschaar (of rechtkamer).9 Deze wandtapijten bevonden zich daar nog in 1692, maar de reeks in de raadkamer werd in 1765 vervangen door goudleerbehang en ook de vierschaar werd enige tijd later van ander behang voorzien.10 In 1649 leverde Van der Gucht ook nog twee schoorsteentapijten met het, door het College van Dijkgraaf en Hoogheemraden van Delfland gevoerde, wapen van Graaf Albrecht, bestemd voor de raadkamer (achtersalet) en het voorsalet.11
Conditie:
Goed. Restauratie bij de Stichting Werkplaats tot herstel van Antieke Textiel te Haarlem, 1976.
Cat. 51
wandtapijtweverij van Anoniem ca. 1750-1775 naar ontwerp van Anoniem ca. 1750-1775
Landschapsverdure met een vos en twee vogels, ca. 1750-1775
Delft, Gemeenlandshuis van Delfland
Notes
1 Zie Delmarcel 1999, p. 115, afb.
2 Zie bijvoorbeeld Bertrand 2013, pp. 68-69 (afb. 38-39), 92 (afb. 57), 111 (afb. 97), 125-126 (afb. 117-118), 174-175 (afb. 221-222), 214 (afb. 288-289), 216 (afb. 292), 223-224 (afb. 309, 311).
3 Zie bijvoorbeeld Idem, p. 125, afb. 117. Zie tevens bij cat. 65-a-b, Huis Singraven, Denekamp.
4 Zie Bertrand 2013, p. 91, afb. 54.
5 Zie hiervoor Idem, pp. 131-143.
6 Staatliche Schlösser und Gärten Baden Württemberg, Bruchsal G 134. Zie Bertrand 2013, p. 133, afb. 128.
7 Zie Idem, p. 132, afb. 126.
8 Zie Chevalier, Chevalier, Bertrand 1988, p. 151, afb. Zie ook cat. 43, Paleis Het Loo, Apeldoorn, over de toepassing van diertaferelen naar Oudry.
9 Wildeman 1907, pp. 340-341; Dolk 1933, p. 89.
10 Dolk 1933, p. 89.
11 Wildeman 1907, pp. 340-341. Over het wapen van het hoogheemraadschap Delfland, zie Van der Laars 1924, nr. 13.