43. Landschap met poedel die een roerdomp aanvalt uit de reeks Landschappen met dieren
Beschrijving:
In een landschap stroomt vanaf rechtsachter een rivier met daarin een kleine waterval. Langs de oevers ervan staan verschillende loofbomen en groeien links en rechts grote bloeiende planten. Links is een doorkijk naar een hoog classicistisch (Laat-Romeins?) gebouw met een ronde toren. Meer naar rechts tussen bomen en bosschages staat in de verte een groep gebouwen aan de voet van een heuvel. Centraal op de voorgrond is te zien hoe bij de rivieroever een poedel een roerdomp aanvalt. De poedel klemt in zijn bek een poot van de grote vogel, die uit schrik zijn snavel openspert, zijn vrije poot optilt en zijn vleugels breed heeft uitgeslagen, en trekt hem het water in. In de boom links zit op een tak een rood met blauw gekleurde papegaai, die naar het schouwspel van hond en prooi beneden hem kijkt.
Rondom lopen smalle boorden als een schilderijlijst met een repeterend motief van acanthusrank met rozet in bruin en lichtgeel, met aan de binnen- en buitenzijde smalle biezen afwisselend in zwart en crème. De stootboord, in grijsgroen, alleen onder in blauw, is later aangezet.
Commentaar:
Dit wandtapijt met Landschap met poedel die een roerdomp aanvalt (Paysage au chien barbet attaquant un butor) behoort tot de reeks door Jean-Joseph Dumons voor Aubusson ontworpen Landschappen met dieren (Paysages à animaux), die uit zes voorstellingen bestaat. De bijbehorende vijf voorstellingen zijn Landschap met hond staand voor een fazant, Landschap met reiger, Landschap met twee eenden bij een waterval, Landschap met honden jagend op een haas en Landschap met waterval.1 Binnen al deze landschapsvoorstellingen werden door Dumons diertaferelen geplaatst die rechtstreeks werden overgenomen van bestaande schilderijen van Jean-Baptiste Oudry. Bovendien zijn er vier andere voorstellingen die, vanwege de vergelijkbare toepassing erin van dierscènes naar Oudry, nauw met deze reeks in verband staan: Landschap met zwaan aangevallen door een dog, Landschap met trapgans, Landschap met hond die een eend vangt, Landschap met roofvogel die een vogel aanvalt.2 De reeks Landschappen met dieren staat tevens in verband met meerdere reeksen Landschappen met vogels (Paysages à oiseaux) naar ontwerpen van Dumons waarin ook aan Oudry ontleende diertaferelen zijn opgenomen.3
De reeks Landschappen met dieren, met zes of mogelijk dus tien voorstellingen, was de eerste wandtapijtreeks die Jean-Joseph Dumons, in 1732, ontwierp voor de werkplaatsen in Aubusson. Hij paste hierbij diertaferelen toe die hij ontleende aan bestaande schilderijen door Jean-Baptiste Oudry. Dumons kreeg ook verdere hulp bij het ontwerpen van deze reeks voor Aubusson van Oudry, een jaar ouder dan hij en een zeer ervaren wandtapijtontwerper, die onder meer verschillende belangrijke tapijtreeksen ontwierp voor de Manufacture de Beauvais, waarvan hij in 1734 ook mededirecteur zou worden.4 De eerste uitvoering van de reeks Landschappen met dieren van Dumons, door de werkplaats van Pierre Mage, werd hogelijk gewaardeerd door kenners en publiek in Parijs.5 De reeks kende een groot succes en werd gedurende een lange periode uitgevoerd in Aubusson.6
In 1735 zou Jean-Baptiste Oudry zelf voor Beauvais de reeks Verdures fines ontwerpen, bestaand uit zes voorstellingen, waarbij hij merendeels gebruik maakte van vergelijkbare eigen schilderijen als die Dumons toepaste voor de reeks Landschappen met dieren voor Aubusson. De onderwerpen van deze reeks waren: De kroonkraanvogel (L'Oiseau royal), De hond en de fazant (Le chien et le faisan), Bosschage (La charmille), De roerdomp (Le butor), De vos (Le renard) en De eend (Le canard).7 De reeks Verdures fines werd in Beauvais nog uitgevoerd tot 1769, dus ruim na het overlijden van Jean-Baptiste Oudry in 1755.8 De kartons ervan zijn niet overgeleverd.9
In 1750 kreeg Jean-Joseph Dumons van de werkplaatsen in Aubusson het verzoek om nieuwe kartons voor zijn reeks Landschappen met dieren te maken omdat de oude onbruikbaar waren geworden door slijtage.10 Van deze kartons werd omstreeks 1753 geschreven dat ze minder fraai waren dan de eerste versie uit 1732.11 Waarin precies het verschil zat tussen de twee versies van de kartons is onbekend, want geen van beide is overgeleverd.
Cat. 43
wandtapijtweverij van Anoniem ca. 1750-1775 naar ontwerp van Jean-Joseph Dumons naar ontwerp van Jean Baptiste Oudry
Landschap met poedel die een roerdomp aanvalt, ca. 1750-1775
Apeldoorn, Paleis Het Loo Nationaal Museum, inv./cat.nr. Inv. RL8660
Het schilderij Poedel die een roerdomp aanvalt van Jean-Baptiste Oudry, voorzien van zijn signatuur en het jaartal 1725, waarvan Jean-Joseph Dumons gebruik maakte voor cat. 43, is in het Nationalmuseum in Stockholm.12 Een voorbereidende tekening van dezelfde compositie, met daarop een raster om de voorstelling over te brengen op een groter doek, mogelijk het karton voor de Verdures fines, uit circa 1725 is in het Staatliches Museum Schwerin.13 (afb. a) De voorstelling van zowel het schilderij als de tekening zijn in spiegelbeeld van hetzelfde tafereel op cat. 43.
De reeks Landschappen met dieren werd in Aubusson uitgevoerd door verschillende werkplaatsen. Naast de gedocumenteerde eerste uitvoering door Pierre Mage zijn er wandtapijten uit deze reeks bekend die zijn voorzien van de signaturen van de werkplaatsen van Dubreuil, Landriesve, Maingonnat, Jacques Dumonteil, Antoine Grellet en de in 1742 overleden François Grellet.14
Het is niet bekend door wie cat. 43 werd geweven, daar het niet is voorzien van een signatuur. Een wandtapijt met Landschap met zwaan aangevallen door een dog, behorend tot de nauw aan de Landschappen met dieren van Dumons gerelateerde voorstellingen en in 1954 in Wenen geveild, is voorzien van dezelfde boorden als cat. 43 en heeft bovendien in de onderste stootboord de signatuur AVBVSSON ingeweven.15 Er zijn verder geen andere voorbeelden gevonden van wandtapijten met deze boorden, daterend uit omstreeks 1750-1775, die meer duidelijkheid zouden kunnen geven over de werkplaats in Aubusson die cat. 43 uitvoerde.16
Er zijn nog verschillende in Aubusson geweven wandtapijten uit de reeks Landschappen met dieren van Dumons overgeleverd, waarvan enkele in musea en particuliere collecties, maar meest in de kunsthandel.17 Enkele zijn bewaard in reeksen, variërend van twee tot vijf wandtapijten, verder als afzonderlijk wandtapijten, waarbij Landschap met hond staand voor een fazant en Landschap met poedel die een roerdomp aanvalt de populairste voorstellingen lijken te zijn, afgaand op de meeste bekende exemplaren ervan. Er zijn nog ruim twintig andere exemplaren van Landschap met poedel die een roerdomp aanvalt bekend, veelal uit de kunsthandel.18 Een exemplaar met een afwijkende invulling van het landschap is bekend van een Parijse veiling uit 1931.19
Conditie:
Goed.
Afb. a
Jean Baptiste Oudry
Poedel die een roerdomp aanvalt, ca. 1725
Schwerin, Staatliches Museum Schwerin
Notes
1 Bertrand 2013, pp. 120, 126-129. De daar gehanteerde Franse titels zijn: Paysage au chien en arrêt devant un faisan, Paysage au héron, Paysage aux deux canards près d'une cascade, Paysage aux chiens chassant un lièvre en Paysage à la cascade.
2 Bertrand 2013, pp. 120, 128-129. De daar gebruikte titels zijn: Paysage au cygne attaqué par un dogue, Paysage à l'outarde, Paysage au chien saisissant un canard, Paysage au rapace attaquant un oiseau.
3 Zie Bertrand 2013, pp. 121-122, 129-130.
4 Idem, pp. 120, 122, 124.
5 Idem, pp. 122-123.
6 Idem, p. 123.
7 Over de reeks Verdures fines van Oudry, zie Boccara 1971, pp. 202, 208, 214-215; Opperman 1977, I, pp. 88-89, 582-583 (P595-P600); Chevalier, Chevalier, Bertrand 1988, pp. 151, 155-157; Bertrand 2013, p. 120. Soms werden tot deze reeks ook nog enkele andere voorstellingen gerekend, waaronder De trapgans (L'outarde). Tot op heden werd geen exemplaar getraceerd van De roerdomp (Le butor) uit deze Beauvaisreeks.
8 De Verdures fines hoorde overigens niet bij de drie reeksen naar ontwerpen van Oudry waarvan de niet meer gebruikte kartons van Beauvais in 1761 naar Aubusson werden gezonden om daar te worden uitgevoerd. Zie Coural, Gastinel-Coural 1992, pp. 43, 47, noot 26; Bertrand 2013, p. 201.
9 Opperman 1977, I, pp. 582-583.
10 Bertrand 2013, p. 123.
11 Ibidem.
12 Opperman 1977, I, pp. 433-434 (P209); Idem II, p. 1032, fig. 119 (P209) (de poedel wordt door Opperman abusievelijk een spaniel genoemd); Cat. tent. Schwerin 2000, p. 84, afb.
13 Opperman 1977, II, pp. 742 (D623), 1032, fig. 120; Opperman 1982, cat. 42; Cat. tent. Schwerin 2000, cat. 28.
14 Bertrand 2013, pp. 126-128.
15 Veiling Wenen, Dorotheum, 16 september 1954, nr. 558, met afb.
16 Voor voorbeelden van verwante boorden, met een aan dat van cat. 43 vergelijkbaar ornament dat is omwonden met een bloemslinger, rond wandtapijten met mythologische voorstellingen uit Aubusson van na 1759, zie Bertrand 2013, pp. 205-206, afb. 279-280.
17 Zie Idem, pp. 126-128.
18 Voor een overzicht van (veertien) andere exemplaren met dezelfde voorstelling als cat. 43, soms in een andere uitsnede van het karton of in combinatie met een (deel van) een andere voorstelling uit de Landschappen met dieren, en met verschillende boorden, zie Bertrand 2013, pp. 126-128 en de afbeeldingen op pp. 50, 86. Bovendien een zestal geveilde exemplaren: Veiling Wenen, Dorotheum, 22 februari 1926, nr. 268 (afb.); Veiling collectie dhr. en mevr. Maurice Bunau-Varilla, Parijs, Charpentier, 21 juni 1955, nr. 141 (afb.); Veiling Comtesse de X. e.a., Parijs, Charpentier, 16 maart 1959, nr. 87, zonder boorden (afb.); Veiling Brussel, Galerie Moderne, 25-26 september 1972, nr. 1235, met wapenschild in bovenboord (afb.); Veiling Bonn, Bödiger, 29 november-1 december 1984, nr. 4179 (afb.); Veiling New York, Sotheby's, 12 en 15 januari 1991, nr. 311 (afb.).
19 Veiling Parijs, Hotel Drouot, 7-8 december 1931, nr. 277, met afb.