RKD STUDIES

In de oude eetkamer op de hoofdverdieping van Kasteel Biljoen bevinden zich op alle vijf wandvakken wandtapijten, die zijn opgenomen in de betimmering. De hoofdvoorstellingen ervan zijn afkomstig uit drie verschillende reeksen, maar er is een visueel geheel van gemaakt door de boorden, en fragmenten daarvan, van een van de reeksen¹ rond het vierde wandtapijt aan te brengen en het vijfde wandtapijt te voorzien van hetzelfde wapen in de bovenboord. Zo prijkt nu in het midden van alle vijf bovenboorden het wapen van Alexander van Spaen (1619-1692), door wie Kasteel Biljoen in 1661 werd verworven, waarvan drie wapens (cat. 193-a-c) dus zijn ingeweven, de andere twee (cat. 193-d-e) later ingezet.

Cat. 193-a-c, met de ingeweven wapens Spaen, is een reeks van drie zeventiende-eeuwse wandtapijten met Parkgezichten met Kinderspelen. Het is niet bekend uit hoeveel wandtapijten de reeks oorspronkelijk bestond, maar vanwege de verschillende soorten boordfragmenten en vijf aanwezige wapens Spaen, zullen dit in elk geval vijf wandtapijten zijn geweest en mogelijk zelfs zes.

In 1914 werden de wandtapijten in deze ruimte als volgt beschreven: '… de eetkamer, waar belangwekkende gobelins de wanden bedekken, evenals in de studeerkamer, die in het vertrek der rechter-achtertoren is. Deze wandbekleding uit de Lodewijk XIV-tijd, behoort tot het fraaiste wat men zich voorstellen kan. De voorstellingen der bosschages, waarin herten dolen, van tuinen, vijvers in den stijl van dien tijd, met watervallen en statuën, vormen een in het milieu alleszins passend decor.'²

In 1887 waren cat. 193-a-e nog aanwezig in een andere ruimte van Kasteel Biljoen, de boven de eetkamer gelegen kamer op de eerste verdieping: 'eene kamer met fraaie gobelins, waarin in elk vak het gevierendeeld wapen der Rijksvrijheeren van Spaen geweven is'.³ Tot 1871-1872 bevond zich in de oude eetkamer op de hoofdverdieping namelijk een geheel andere reeks wandtapijten, die daar circa 1857 was aangebracht door Johan Frederik Willem Karel Baron van Hardenbroek (1807-1871), die het kasteel erfde in 1848.⁴ De Arnhemse architect Lucas Hermanus Eberson (1822-1889), die in opdracht van de baron in 1857 een ontwerptekening leverde voor een nieuwe schoorsteenmantel voor de oude eetkamer, schreef dat deze in stijl moest passen bij 'prachtige goed bewaarde Gobelins en een bijzonder goed geschilderd plafond met bijbehoorende betimmering, uit den tijd van Lodewijk XIV', die de baron kort daarvoor 'door eene toevallige omstandigheid' had kunnen aankopen voor de verfraaiing van de eetzaal, die tot die tijd 'in een zeer eenvoudig kleed gehuld' was.⁵ In 1887 werden deze, toen inmiddels verwijderde, wandtapijten omschreven als 'het fraaie gobelinbehangsel uit deze zaal', maar over het uiterlijk ervan werden geen verdere details gegeven.⁶ Waarschijnlijk betrof het hier een reeks van vijf wandtapijten met jachtvoorstellingen, omgeven door boorden met allegorische vrouwenfiguren en manden met bloemen en vruchten, die in 1896 in Düsseldorf werd geveild uit de nalatenschap van de van oorsprong Noorse schilder Ludwig Munthe (1841-1896) en waarvan toen werd vermeld dat ze waren verworven uit Kasteel Biljoen bij Arnhem.⁷ De beschrijving in de veilingcatalogus is verder echter te summier om die te kunnen koppelen aan een bepaalde nog bestaande reeks wandtapijten. Het beschilderde plafond, de wandbetimmering en de in 1858 door de Haagse firma Villers & Co. uitgevoerde schoorsteenmantel naar ontwerp van Eberson zijn tegenwoordig wel nog in de oude eetkamer aanwezig.⁸

Na het overlijden van Baron van Hardenbroek werd Kasteel Biljoen in 1872 gekocht door Johann Heinrich Wilhelm Lüps (1812-1880). In 1899, toen er in opdracht van diens zoon Johann Heinrich Lüps (1855-1926), werd gewerkt aan 'reparatie' van wandtapijten in de oude eetkamer door de firma J.A. de Klark uit Arnhem, zullen cat. 193-a-e waarschijnlijk van de kamer aan de achterzijde op de eerste verdieping zijn verplaatst naar hun huidige verblijfplaats in de oude eetkamer op de hoofdverdieping.⁹ Omdat de wanden in de twee kamers vergelijkbare wandvakken hebben en de afmetingen daarvan ook overeenkomen, zullen ze op dat moment niet ingrijpend aangepast zijn.¹⁰ De tegenwoordig nog zichtbare aanpassingen aan de wandtapijten, met name in de boorden werd geknipt, zullen daarom waarschijnlijk in een eerder stadium zijn gedaan.

Door de aanwezigheid van de ingeweven wapens van Alexander Frederik vrijheer van Spaen in de bovenboorden (en deels doorlopend in de hoofdvoorstelling), zullen cat. 193-a-c in diens opdracht zijn vervaardigd. Dit gevierendeelde wapen, dat is samengesteld uit de wapens Spaen en Ringenberg, met als hartschild de adelaar van het Heilige Romeinse Rijk, werd gevoerd door Alexander van Spaen vanaf 1661, toen hij werd verheven in de rijksvrijherenstand door keizer Leopold I.¹¹ Hierbij werd het wapen Spaen vermeerderd met het Ringenberg wapen.¹² Hieruit volgt dus ook dat de wandtapijten cat. 193-a-c van na 1661 moeten dateren.

De eerst bekende vermelding van deze wandtapijten zal zijn in het testament van Alexander van Spaen uit 1691. Hierin wordt bepaald dat zijn onroerende goederen en roerende zaken, waar onder de laatste bij name genoemd worden de 'Tapitten, Behängselen' en ook het 'Silbren Servis', geërfd zullen worden door zijn twee oudste zonen, Friedrich Wilhelm (1667-1735) en Alexander Bernhard (1669-1745), 'zur besseren Unterhaltung meines freiherrl. Stammes und Namens'.¹³ Hoewel de 'Tapitten' hier niet nader worden beschreven, kan er, mede vanwege de bijgevoegde verklaring over het voortleven van zijn naam en titel, van worden uitgegaan dat het hier de reeks Parkgezichten met Kinderspelen met de wapens van Alexander van Spaen betreft. Deze wandtapijten zullen dus in elk geval vervaardigd zijn tussen 1661 en 1691. Alexander van Spaen overleed in 1692 en begin december 1695 werden de roerende goederen - waaronder 'wandt tapeten' - die zich bevonden in zijn kastelen Moyland (bij Kleef) en Ringenberg (bij Hamminkeln) en zijn stadshuis in Kleef, door de twee oudste zoons verdeeld.¹⁴ Daarnaast erfde Friedrich Wilhelm de kastelen Moyland en Biljoen en Alexander Bernhard kasteel Ringenberg.¹⁵ Al in 1696 werd Friedrich Wilhelm, de oudste zoon, door de Brandenburgse keurvorst Frederik III (1657-1713) gedwongen om Slot Moyland aan hem te verkopen.¹⁶ Friedrich Wilhelm vestigde zich vervolgens op Kasteel Biljoen, waar zijn nazaten tot in de negentiende eeuw zouden blijven wonen.¹⁷

Hoewel niet bekend is voor welk van de kastelen van Alexander van Spaen de wandtapijten oorspronkelijk werden vervaardigd, zijn er toch enkele aanwijzingen over de mogelijke herkomst. Kasteel Biljoen werd in 1661 gekocht door Alexander van Spaen, maar hij bewoonde het niet.¹⁸ Ook werd Biljoen niet vermeld toen in 1695 'wandt tapeten' werden genoemd bij de roerende zaken van Alexander van Spaen die door zijn twee oudste zoons werden verdeeld, zoals hierboven reeds werd beschreven. Er was daar alleen sprake van de goederen in de kastelen Ringenberg en Moyland en in het stadshuis in Kleef. Slot Moyland werd door Alexander van Spaen gekocht in 1662 en vervolgens verbouwd en verfraaid en door hem als zomerresidentie gebruikt.¹⁹ Zoals hierboven reeds werd beschreven, zijn cat. 193-a-e aangepast en met name in de boorden verknipt. Dit zal naar alle waarschijnlijkheid niet allemaal zijn gedaan toen de wandtapijten in 1899 werden verplaatst van de kamer aan de achterzijde op de eerste verdieping van Kasteel Biljoen naar de oude eetkamer op de hoofdverdieping, waar ze zich ook nu nog bevinden, maar op een al eerder tijdstip.

De tegenwoordige aanwezigheid van de wandtapijten op Biljoen, dat samen met Slot Moyland in bezit kwam van Friedrich Wilhelm van Spaen, maakt het daarbij toch het meest aannemelijk dat de wandtapijten oorspronkelijk hingen op Moyland, dat in tegenstelling tot Biljoen ook werkelijk door zijn vader Alexander van Spaen was bewoond, en na de verkoop van dat kasteel in 1696 werden overgebracht naar Biljoen, waar hij zich vestigde en dat toen de hoofdzetel werd van zijn tak van de familie.²⁰ Pas na het overlijden van zijn laatste nazaat, Baron van Hardenbroek in 1871, zou Kasteel Biljoen worden verkocht. Alexander Bernhard van Spaen erfde kasteel Ringenberg, dat vervolgens in bezit bleef van diens tak van de familie gedurende de achttiende en negentiende eeuw.²¹

Mogelijk kunnen de wandtapijten zelf nog verdere informatie verschaffen over de vervaardiging ervan. Zo bevindt zich onderaan in de boorden van cat. 193-a-c het opvallende ingeweven opschrift CVRA SIMONIS BOVWENS en ook het wapen van Antwerpen.

Het enige tot op heden bekende document waarin sprake is van een reeks wandtapijten met 'Kinderspelen' van Simon Bauwens uit Antwerpen dateert uit 1686.²² Dit is in een brief van de handelaar Rogier Jones uit Londen aan Cornelis de Wael in Antwerpen, een wandtapijthandelaar met een eigen werkplaats, van 7 oktober 1686: 'want hebbe twee camers 4 [elle] deepe Kinderspell met lucht syde in huyse van myne eyghen van de maecksell van Symon Bouwens, d'ander van Sieur Nauwelaers et van Verren.'²³ Waarschijnlijk wordt hier de wandtapijthandelaar Simon Bauwens de Jonge bedoeld, die werd geboren in 1614 te Antwerpen.²⁴ Zijn gelijknamige vader, geboren in 1575 en actief als wandtapijthandelaar tot circa 1639-1643, komt dan niet meer in aanmerking.²⁵ Ook Simon Joachim Bauwens, zoon van Simon de Jonge en de enige verder bekende met deze naam, zal niet in aanmerking komen, omdat hij pas werd geboren in 1660.²⁶ Helaas zijn er na circa 1647 vrijwel geen documenten bekend betreffende de verdere activiteiten van Simon Bauwens de Jonge. Uit het bovengenoemde document uit 1686 blijkt evenwel dat er bijna veertig jaar later nog reeksen 'Kinderspelen' van hem in de handel waren.

Het is onbekend of Simon Bauwens de Jonge beschikte over een eigen werkplaats in Antwerpen, ook al is er in het bovengenoemde document uit 1686 wel sprake van 'de maecksell van Symon Bouwens'. Het opschrift in de schildvormige cartouche in de boorden 'CVRA SIMONIS BOVWENS', wat zoiets betekent als 'onder de verantwoordelijkheid van', lijkt er op te wijzen dat hij deze wandtapijten verhandelde maar ze niet zelf produceerde. Bij welke werkplaats de reeks dan wel werd vervaardigd is niet bekend. Daarbij is een dergelijke wijze van signeren tamelijk ongebruikelijk. Het is verder alleen nog bekend van de omstreeks dezelfde tijd eveneens in Antwerpen werkzame wandtapijthandelaar Peter Wauters (1640-1682).²⁷ Van hem zijn meerdere wandtapijten overgeleverd uit een reeks met de Geschiedenis van Rinaldo en Armida, naar ontwerpen van Jan Erasmus Quellinus (1634-1715) en Pieter Spierinckx (1635-1711), die grotendeels dezelfde boorden hebben als cat. 193-a-c, ook met linksonder het wapen van Antwerpen (met het onderschrift 'ANTVERPIAE') en rechtsonder in de schildvormige witte cartouche het opschrift 'CVRA PETRI WOVTERS'.²⁸ Van Peter Wauters is bekend dat hij wandtapijten leverde die waren vervaardigd door de Antwerpse werkplaats van Jan van der Goten (circa 1670-na 1700).²⁹ Het is echter niet vast te stellen of cat. 193-a-c voor Simon Bauwens ook door de Van der Goten werkplaats werden vervaardigd. Peter Wauters lijkt naast zijn werk als wandtapijthandelaar ook de beschikking te hebben gehad over een eigen werkplaats.³⁰ Dit valt eveneens op te maken uit een wandtapijt uit een reeks van de Rijschool met kleine paarden naar kartons van Pieter Spierincx, van The Detroit Institute of Arts met in de onderste stootboord de weverssignatuur 'PEETER WAUTERS'.³¹ Van Simon Bauwens de Jonge zijn daarentegen geen wandtapijten overgeleverd met een eigen weverssignatuur. Wel is van hem bekend dat hij in de periode 1644-1647 naast wandtapijten uit Antwerpen ook vele wandtapijten verhandelde uit Oudenaarde, beide het meest aangeduid als 'groen' of 'groenwerck', landschapsverdures zonder (mens)figuren.³²

Cat. 193
wandtapijtweverij van Anoniem ca. 1661-1691 en wandtapijtweverij van Maximiliaan van der Gucht naar ontwerp van Anoniem ca. 1661-1691
Reeks wandtapijten met parkgezichten en kinderspelen en twee wandtapijten met met landschapsverdures met dieren, ca. 1661-1691
Zypendaal (landgoed, Arnhem), Geldersch Landschap & Kasteelen

Een ander op dezelfde wijze als cat. 193-a-c door Simon Bauwens gesigneerd wandtapijt uit de reeks Parkgezichten met Kinderspelen, met hetzelfde type boorden als van cat. 193-a-c en een voorstelling met twee kinderen en een hond, is in bezit van het St. Petersklooster en de Stiftkerk van St. Peter in Salzburg.³³ (afb. a) De kinderen op dat wandtapijt zijn dezelfde als op cat. 193-c, maar ze zijn van plaats verwisseld en geplaatst in het landschap als van cat. 193-b.³⁴ Tevens waren de ruggen van een zitbank en vier stoelen, in 1913 aanwezig in de 'Audienzzimmer' van deze abdij, bekleed met fragmenten van een tweede, bijbehorend wandtapijt uit de reeks Parkgezichten met Kinderspelen.³⁵

Naar alle waarschijnlijkheid zijn dit de overblijfselen van een reeks van zes wandtapijten die in 1652 door het St. Petersklooster in Salzburg werden gekocht van een (niet bij naam genoemde) koopman (Khaufmann): 'den 18. october (1652) für ain grosse spallier zu 6 stuckhen von niderlendischer arbeith erkhaufft per 240 f. und daran bezahlt laut quitung 100 f.'.³⁶ De betalingen hiervoor werden verspreid gedaan op 18 oktober 1652 en op 3 maart en 21 juni 1653, zoals blijkt uit de jaarrekeningen van de abdij.³⁷

Hieruit volgt ook de conclusie dat de ontwerpen en kartons van de Parkgezichten met Kinderspelen in elk geval moeten dateren van vóór 1652. Dit komt overeen met de datering van omstreeks 1650 die eerder in de literatuur veelal werd aangehouden voor deze reeks wandtapijten.³⁸ Het werpt echter helaas geen verder licht op wanneer de reeks met de wapens van Alexander van Spaen precies werd vervaardigd. Ook is er nog geen duidelijkheid over de ontwerper van deze wandtapijten.

Behorend tot eenzelfde reeks Parkgezichten met Kinderspelen, ook met hetzelfde type boorden als cat. 193-a-c en voorzien van de signatuur 'CVRA SIMONIS BOVWENS' en het wapen van het markgraafschap Antwerpen, met nog daaronder het opschrift 'ANVERS', is een wandtapijt met onder andere kinderen die paardje spelen, in het MoMu - ModeMuseum Provincie Antwerpen (voorheen Provinciaal Textielmuseum Vrieselhof te Oelegem).³⁹

De voorstellingen op cat. 193-a-c en de eraan gerelateerde wandtapijten, met de spelende en musicerende kinderen in parklandschappen, zijn afgeleid van het met name in Italië in de zestiende eeuw populaire genre van de 'giochi di putti', vaak naakte kinderen verdiept in spel in de open lucht.⁴⁰

De wandtapijten op de oost- en noordwand van de oude eetkamer behoren, zoals gezegd, oorspronkelijk niet tot dezelfde tapijtreeks als cat. 193-a-c. Wel werd het ensemble van deze kamer tot een visueel geheel gemaakt door ook in cat. 193-d-e het wapen Spaen in het midden van de bovenboord en uitstekend in de hoofdvoorstelling in te voegen. cat. 193-d-e zijn beide zogenaamde Landschapsverdures met dieren. In beboste landschappen met doorkijkjes naar landhuizen met siertuinen houden zich verschillende vogels op. Zo staan op cat. 193-d op de voorgrond enkele roofvogels, mogelijk valken, en op cat. 193-e een haan en twee kippen. Gezien de kettingdraden van linnen zijn zullen ze zijn geweven in de Noordelijke Nederlanden.⁴¹

Het is onduidelijk wanneer deze twee wandtapijten werden verworven voor Kasteel Biljoen. Waarschijnlijk vormden ze al een ensemble met cat. 193-a-c toen deze zich nog in de kamer op de bovenste verdieping bevonden, waar ze in 1887 werden gesignaleerd.⁴² Vervolgens werden de vijf wandtapijten samen in 1899 naar de oude eetkamer op de hoofdverdieping verplaatst. Maar over hoe lang cat. 193-d-e zich hiervoor op het kasteel bevonden zijn geen gegevens bekend.⁴³

Afb. a
wandtapijtweverij van Anoniem 1652 naar ontwerp van Anoniem 1652
Parkgezicht met twee kinderen en een hond, 1652
Salzburg, Stiftskirche St. Peter (Salzburg)

Beschrijving:
In een parkgezicht staat geheel links, achter een hoge loofboom, een deels zichtbaar classicistisch gebouw van lichte natuursteen met zuilen op uitstekende sokkels en links een sculptuur van een vrouwenfiguur in een halfronde nis. Op een boomtak ervoor zit een rode papegaai. Op de voorgrond, links van het midden, bevindt zich een groepje van vier musicerende naakte kinderen, met overwegend blonde haren en losjes om schouders of heupen gedrapeerde doeken van verschillende kleuren. De twee kinderen links bespelen samen een grote cello, terwijl het kind rechts van hen, met een lint zwierig door het haar gevlochten, een zangpose heeft aangenomen, met opgeheven linkerarm en een blad muziekpapier in de rechterhand. Het vierde kind, en profil gezien, zit op een deels op de grond gedrapeerde rode doek en bespeelt een fluit. Rechts hiervan is een grote stenen fontein, bekroond door een beeld van een vrouw zittend op een waterspuwende dolfijn en daaronder een sfinx. Op de rand van het bassin van de fontein zit een kleurige ara en links daarvoor stapt een witte pauw parmantig in de richting van een broderie-parterre met sierlijke rijen buxusplanten. Op de achtergrond staan grote loofbomen en linksachter is een doorkijk naar meerdere spuitende fonteinen en enkele figuren in de verte. Rechts in de hoofdvoorstelling is een smalle verticale strook aangezet, met daarop volle bladertakken en een enkele vogel, afkomstig van een ander wandtapijt. Hierdoor bevindt het wapen in de bovenboord zich niet meer in het midden van het wandtapijt, zoals oorspronkelijk.

Rondom lopen boorden met op een lichtbruin fond bovenaan guirlandes van bloemen en vruchten met daartussen twee adelaars en een gevleugeld engelenkopje en iets links van het midden het aan blauwe linten opgehangen gekroonde wapen van Alexander Frederik vrijheer van Spaen: het gevierendeelde wapen is samengesteld uit de wapens Spaen (drie rode schuinbalken in zilver) en Ringenberg (in rood tien gouden ringen, geplaatst drie, drie, drie), met als hartschild in goud de zwarte adelaar van het Heilige Romeinse Rijk, links en rechts gehouden door omziende leeuwen die staan op een acanthusvoluut. De onderste helft van het wapen steekt buiten de boord, in de hoofdvoorstelling. In de zijboorden, die vergelijkbaar maar niet identiek aan elkaar zijn, staat bovenaan een in de richting van de hoofvoorstelling kijkende, gevleugelde putto met een door parelsnoeren omwikkelde laurierslinger. In de linkerboord bevinden zich daaronder een metalen spiegel, edelstenen met gekrulde linten, een arrangement van bloemen waarvan een rood lint afhangt, twee tortelduiven op een tak met sinaasappels, een bloemenkrans, een pijlenkoker en een jachthoorn en in de rechterboord een schelpvorm, een edelsteen met geplooide linten, twee tortelduiven op een sinaasappeltak, een afhangend rood lint, een bloemenkrans, een pijlenkoker en een koperblaasinstrument. In de benedenboord, waarvan onderaan een strook is afgesneden, bevindt zich links het wapen van het markgraafschap Antwerpen geflankeerd door roze rozen. Rechts daarvan worden drie rode cartouches met een schelpvorm erboven en witte hoorns aan weerszijden afgewisseld met vogels en slingers van vruchten en bladeren. In de benedenhoek rechts staat in een witte schildvormige cartouche het opschrift CVRA SIMONIS BOVWENS. De boorden zijn op verschillende plaatsen afgesneden aan de buitenzijde en voorzien van naden, met name bovenrechts en onderlinks en -rechts. Het wandtapijt is rondom voorzien van een vernieuwde bruine stootboord.

Commentaar:
De adelaars in de bovenboord van dit wandtapijt zijn ook te zien in de bovenboord van het wandtapijt van het MoMu in Antwerpen,⁴⁴ maar daar zijn in het midden gevleugelde engelenkopjes voorgesteld op de plaats van de cartouche met het wapen van Alexander van Spaen. In de bovenboord van cat. 193-a bevindt zich rechts ook nog een gevleugeld engelenkopje, maar dat heeft een andere hoofdhouding en ook de positie van de vleugels is anders dan die op het wandtapijt in Antwerpen.

Conditie:
De boorden zijn op verschillende plaatsen afgesneden aan de buitenzijde, het meest aan de onderzijde, en voorzien van naden, met name bovenrechts en onderlinks en -rechts. Rechts in de hoofdvoorstelling is een smalle verticale strook aangezet, afkomstig van een ander wandtapijt. Restauratie door de firma J.A. de Klark uit Arnhem, 1899 en 1904.⁴⁵ Reiniging en conserverende behandeling bij de Koninklijke Manufactuur De Wit in Mechelen (België), 2012-2013. Ook werd toen een nieuwe linnen voering en een nieuwe bruine stootboord aangebracht.

Cat. 193-a
wandtapijtweverij van Anoniem ca. 1661-1691 naar ontwerp van Anoniem ca. 1661-1691
Parkgezicht met musicerende kinderen, ca. 1661-1691
Zypendaal (landgoed, Arnhem), Geldersch Landschap & Kasteelen

Beschrijving:
In een parklandschap staat geheel links een uitbundig stromende fontein met drie etages. In het midden, op de voorgrond, tussen enkele planten met grote bladeren en enige bloemen, staan twee naakte kinderen. Het kind links heeft donkerblond haar en over zijn schouder en langs zijn heup is een rode doek gedrapeerd. Het kind rechts heeft hoogblonde krullen en een gele draperie over zijn schouder en langs de heupen. Ze kijken naar elkaar en houden samen een stok vast, waarop een vogel (puttertje?) met uitgeslagen vleugels staat die met een donker koord met de stok verbonden is. Achter de kinderen groeien twee dicht bij elkaar staande hoge loofbomen en rechts daarvan staat een ooievaar op de rand van een stenen waterbassin. Links van de boomgroep staan twee balustrades met stenen vazen op de hoeken en is een doorkijk naar een formele tuin en verschillende loofbomen op de achtergrond.

Rondom lopen boorden van hetzelfde type als van cat. 193-a, maar bovenaan is het wapen van Alexander van Spaen alleen geflankeerd door bloemguirlandes. De aangezette en afgesneden onderboord heeft in de linkerhoek het door rozen omgeven wapen van Antwerpen met in een witte banderol daaronder het opschrift ANVERS, rechts daarvan een rode cartouche met schelpvorm en hoorns, een door twee vogels geflankeerde vruchtenguirlande en in de rechterhoek een ingezet rechthoekig fragment met opnieuw een (gedeeltelijk) wapen van Antwerpen tussen rozen.

Commentaar:
Het landschap van het wandtapijt uit de reeks Parkgezichten met Kinderspelen, ook met hetzelfde type boorden⁴⁶ en de signatuur van Simon Bauwens en het wapen van Antwerpen, van het St. Petersklooster en de Stiftskerk van de St. Peter in Salzburg is nagenoeg gelijk aan dat van cat. 193-b (alleen zonder de ooievaar op de fontein rechts).⁴⁷ De voorstelling met de kinderen op de voorgrond is daar echter anders.⁴⁸

Conditie:
De benedenboord is samengesteld uit verschillende fragmenten. Aan de kant van de schouw werd het wandtapijt op maat geknipt. Zie verder bij cat. 193-a.

Cat. 193-b
wandtapijtweverij van Anoniem ca. 1661-1691 naar ontwerp van Anoniem ca. 1661-1691
Parkgezicht met twee kinderen spelend met een vogel op een stok, ca. 1661-1691
Zypendaal (landgoed, Arnhem), Geldersch Landschap & Kasteelen

Beschrijving:
In een parkgezicht staat links een hoge muur met twee zuilen daartegen, waarop in de hoogte twee stenen vazen staan waarin boompjes groeien. Er direct achter is een uitbundig stromende fontein zichtbaar. Geheel op de voorgrond staan in het midden twee naakte blonde kinderen vergezeld van een springende hond. Het kind links heeft een blauwe doek over zijn rechterarm en achter zich langs gedrapeerd. Over zijn rechterschouder draagt hij een speer. Het kind rechts heeft een gele draperie vanaf zijn rechterarm achter zich langs. Hij houdt een bal in zijn rechterhand en kijkt omhoog naar de vogel met uitgeslagen vleugels die op zijn opgeheven linkerhand staat. Achter de kinderen staan enkele hoge loofbomen en op de achtergrond is een door bomenrijen omzoomde rechthoekige vijver zichtbaar. De hoofdvoorstelling is onderaan afgesneden, onder andere dwars door de benen van het kind rechts.

Rondom lopen boorden als van cat. 193-b, ook met middenboven het wapen van Alexander van Spaen. De onderboord is echter opgebouwd uit verschillende boordfragmenten, met in de linkerhoek het onderaan afgesneden wapen van Antwerpen, rechts daarvan een vogel en twee liggende putti zonder hoofden aan weerszijden van een spiegel van metaalwerk, die afkomstig zijn van de zijboorden van een ander, bijbehorend wandtapijt. In de rechterbenedenhoek een rechthoekig fragment met een witte schildvormige cartouche met het opschrift CVRA SIMONIS BOVWENS (onderaan afgesneden). Met grotendeels vernieuwde bruine stootboorden rond het wandtapijt.

Commentaar:
De twee kinderen met de hond die op dit wandtapijt figureren, komen eveneens voor op het wandtapijt uit de reeks Parkgezichten met Kinderspelen, ook met hetzelfde type boorden en de signatuur van Simon Bauwens en het wapen van Antwerpen, van het St. Petersklooster en de Stiftskerk van de St. Peter te Salzburg.⁴⁹ Op dat wandtapijt zijn deze figuren op de voorgrond echter anders gegroepeerd dan op cat. 193-c: het kind met de vogel staat daar links en het kind met de hond loopt rechts. Het landschap van het wandtapijt in Salzburg is verder weliswaar vergelijkbaar met dat van cat. 193-c, maar toch helemaal anders. Het komt daarentegen vrijwel helemaal overeen met het landschap van cat. 193-b.⁵⁰

Conditie:
De hoofdvoorstelling is aan de onderzijde ingekort. De boord middenonder is oorspronkelijk afkomstig van de linkerzijkant van een ander (niet verder overgeleverd) wandtapijt uit deze reeks. Aan de kant van de schouw werd het wandtapijt op maat geknipt. Zie verder bij cat. 193-a.

Cat. 193-c
wandtapijtweverij van Anoniem ca. 1661-1691 naar ontwerp van Anoniem ca. 1661-1691
Parkgezicht met twee spelende kinderen en een hond, ca. 1661-1691
Zypendaal (landgoed, Arnhem), Geldersch Landschap & Kasteelen

Beschrijving:
In een licht glooiend boslandschap met verspreid staande loofbomen staan op de voorgrond tussen enkele grote planten links twee bruine roofvogels (valken?), waarvan de rechter op één poot staat, met een uitgeslagen vleugel en naar achteren gedraaide kop, en rechts twee kroonkraanvogels waarvan de rechter met zijn kop naar de grond gebogen staat, in pikkende houding. Linksboven in de lucht is een valk te zien die een zilverreiger aanvalt. In de voorste twee, hoge bomen zit, zowel links als rechts, een bonte papegaai. Links is een doorkijk naar enkele aan het water gelegen stenen gebouwen in de verte, waaronder één met een uivormige toren. Rechts is een doorkijk naar een hoog landhuis met daarvoor een door lage stenen muren en bomenrijen begrensde siertuin met formele perken en vooraan een kleine ronde fontein. Geheel rechtsonder is deels een pompoen zichtbaar.

Rondom bevinden zich boorden die zijn samengesteld uit verschillende fragmenten afkomstig van zeker twee andere wandtapijten uit de reeks Parkgezichten met Kinderspelen. De zijboorden zijn als die van cat. 193-a-c. Het middenboven in de hoofdvoorstelling stekende wapen Spaen wordt geflankeerd door bloemguirlandes met daarop zittende vogels, rode cartouches met schelpvormen en aan weerszijden witte hoorns waaruit bloemen komen, geheel linksboven het door rozen omgeven wapen van Antwerpen en geheel rechtsboven een gevleugeld engelenkopje. In de benedenboord bevindt zich links in de hoek een witte duif en in de hoek rechts een witte schildvormige cartouche met het opschrift CVRA SIMONIS BOVWENS (deze laatste vormt een geheel met de aangezette rechterzijboord). Daartussen zijn onderaan twee stroken afkomstig van een linker- en een rechterzijboord als van cat. 193-a-c (maar zonder de putti) liggend naast elkaar geplaatst. Rondom loopt een vernieuwde bruine stootboord.

Commentaar:
Omdat de kettingdraden van dit wandtapijt van linnen zijn, zal het zijn uitgevoerd in de Noordelijke Nederlanden, waar dit gebruikelijk was, in tegenstelling tot de Zuidelijke Nederlanden waar men eigenlijk altijd wol gebruikte voor de ketting. Hoewel het landschap van cat. 193-d verwant is aan dat van cat. 193-e, dat eveneens linnen kettingdraden heeft, zullen deze twee wandtapijten oorspronkelijk niet tot dezelfde reeks hebben behoord omdat cat. 193-e veel minder fijn geweven is dan cat. 193-d. Wel is het mogelijk dat ze door dezelfde werkplaats werden geweven. Dit zou die van Maximiliaan van der Gucht uit Delft kunnen zijn, vooral vanwege de wijze waarop de bladerkronen van de bomen zijn geweven, maar zowel cat. 193-d als cat. 193-e horen niet bij de reeks wandtapijten van de herenkamer van Kasteel Biljoen door Van der Gucht (cat. 192-a-c en cat. 192-e). Er zijn ook geen andere wandtapijten van de Van der Gucht werkplaats bekend met overeenkomstige voorstellingen of elementen daaruit zoals op cat. 193-d-e.

Het is niet bekend hoe lang cat. 193-d, en ook cat. 193-e, vóór 1899, toen de vijf wandtapijten in de oude eetkamer werden geïnstalleerd, al een ensemble vormden met cat. 193-a-c.

Conditie:
De boorden rondom, waarvan met name de boven- en onderboord uit meerdere fragmenten zijn samengesteld, zijn afkomstig van één of meerdere wandtapijten uit een andere reeks en zijn later rond de hoofdvoorstelling aangezet; ook het wapen Spaen is later ingevoegd. Met een groot aantal lacunes in de hoofdvoorstelling, die bij de conserverende behandeling bij de Koninklijke Manufactuur De Wit in Mechelen (België), 2012-2013, met consolidatiedoeken in een bijpassende kleur met daarop bevestigde kettingdraden werden opgevuld. Zie verder bij cat. 193-a.

Cat. 193-d
wandtapijtweverij van Maximiliaan van der Gucht naar ontwerp van Anoniem ca. 1675
Landschapsverdure met roofvogels en kroonkraanvogels, ca. 1675
Zypendaal (landgoed, Arnhem), Geldersch Landschap & Kasteelen

Beschrijving:
In een bebost landschap houden zich, in en rond groepen hoge loofbomen links en rechts, verschillende vogels op, waaronder rechts op een tak een voorover gebogen zittende papegaai. Op de voorgrond links groeien witte en rode stokrozen en rechts van het midden een grote distelplant. Hiertussen staan twee verschillend gekleurde kippen - links bruin en rechts witgeel - met daarvoor een naar rechts kijkende haan met een bontgekleurde staart. Geheel rechts staat een kraanvogel met een rode borst, die zijn kop naar rechts heeft gedraaid. In het midden is een doorkijk langs een afgebroken boomstam naar een slingerend riviertje met daarover meerdere bruggen, waaronder een stenen boogbrug in de verte die leidt naar een stadje met verschillende torens en een kasteel of groot landhuis met daarvoor een tuin met een fontein.

Het wandtapijt is alleen aan de bovenzijde voorzien van een later aangezette boord, samengesteld uit meerdere fragmenten, met in het midden het in de hoofdvoorstelling stekende wapen Spaen geflankeerd door dicht op elkaar geplaatste bloemen zoals rozen, tulpen en narcissen, afkomstig van de zijboorden van een ander wandtapijt, doch weer anders dan die van cat. 193-a-c. Rondom loopt een vernieuwde bruine stootboord.

Commentaar:
De bruine kip links op de voorgrond van dit wandtapijt werd later aan de voorstelling toegevoegd. Dit is vooral goed te zien tussen de poten en onder de vleugel van de kip, waar de grond, ook in een onnatuurlijk recht vlak, anders van kleur is dan de verdere grondkleuren rond het dier. De reden hiervoor is onbekend. Waarschijnlijk is dit ingezette fragment wel afkomstig van een aan cat. 193-e gerelateerd wandtapijt.

Zie verder bij cat. 193-d.

Conditie:
De bovenboord, die uit meerdere fragmenten is samengesteld, werd later aangezet, ook het wapen Spaen is later toegevoegd. Zie verder bij cat. 193-d.

Cat. 193-e
wandtapijtweverij van Maximiliaan van der Gucht naar ontwerp van Anoniem ca. 1675
Landschapsverdure met haan en kippen, ca. 1675
Zypendaal (landgoed, Arnhem), Geldersch Landschap & Kasteelen, inv./cat.nr. GK 13318