186. De inneming van Rome, uit een reeks met de Geschiedenis van Alarik
Beschrijving:
Links tegen een helling is de brandende stad Rome te zien, met hoog oplaaiende vlammen tussen de gebouwen en rond de zuil van Trajanus, en verschillende mensen die trappen afrennen en de stad uit vluchten. In het midden, aan de stadsrand, staat een soldaat die zijn zwaard heeft opgeheven om in te slaan op een voor zich liggende man met een gebroken sabel. Op de voorgrond rechts rent een legeraanvoerder, gekleed in een harnas, wapperende mantel en een helm op zijn hoofd. Hij heeft zijn zwaard getrokken en achtervolgt twee vluchtende vrouwen en een kind. Links zijn twee soldaten bezig hun verzamelde oorlogsbuit, kostbaar vaatwerk en kisten, waarvan één gevuld met munten, weg te brengen. De linker soldaat, die een kist op zijn schouder draagt, werpt nog een blik achterom naar de groep rechts. Rechts op de achtergrond zijn de kruinen van enkele loofbomen zichtbaar.
Commentaar:
Dit wandtapijt zal aan alle zijden oorspronkelijk iets groter zijn geweest. De boorden ontbreken en rondom was de hoofdvoorstelling uitgebreider, gezien het feit dat verschillende van de figuren, gebouwen en voorwerpen abrupt zijn afgesneden bij de randen.
Op cat. 186 is een scène verbeeld met de inneming en plundering van Rome - herkenbaar aan de zuil van Trajanus temidden van de brandende stad op de achtergrond - door Alarik en de Westgoten, uit boek 10 van Alaric ou Rome vaincue, een heroïsch gedicht uit 1654 van de Franse schrijver Georges de Scudéry (1601-1667), dat hij schreef in ballingschap in Rouen.1 Het (tegenwoordig vrijwel vergeten) tien-delige gedicht is gebaseerd op de geschiedenis van Alarik I (circa 370-410), koning van de Westgoten (Vandalen), die in 410 Rome innam en drie dagen lang de stad plunderde.
In de Cité internationale de la tapisserie in Aubusson bevindt zich een reeks van vijf wandtapijten met voorstellingen uit de Geschiedenis van Alarik naar de Alaric ou Rome vaincue, vervaardigd in Aubusson in de tweede helft van de zeventiende eeuw.2 Alle tapijten van deze reeks zijn voorzien van boorden en het merk A fleur-de-lis B, van de koninklijke manufactuur van Aubusson. De voorstellingen ervan zijn: Rome en de Tiber, Het toverpaleis, Alarik op de sloep, Het gevecht van Amalasonthe en prinses Laponne en De inneming van Rome.3 Het laatstgenoemde wandtapijt is geweven naar hetzelfde karton als cat. 186, maar toont rondom iets meer van de voorstelling en is voorzien van een bloemenboord.4
De op cat. 186 toegepaste kleuren, waaronder veel goudgeel en geen rood, en de tamelijk grove kwaliteit van het weefsel, zijn kenmerkend voor wandtapijten vervaardigd te Aubusson in de tweede helft van de zeventiende eeuw en in het begin van de achttiende eeuw.
De Geschiedenis van Alarik is ook gedocumenteerd in Franse notariële akten en boedelinventarissen als onderwerp van wandtapijten vervaardigd in Aubusson, maar er is niets bekend over welke werkplaatsen deze reeks uitvoerden.5 Evenmin zijn er documenten getraceerd betreffende de ontwerper van de reeks.
Toch kan aan de hand van de rijkdom aan beeldmateriaal die werd gepubliceerd in de recente monografie over Isaac Moillon (1614-1673) het ontwerp van deze tapijtreeks op stilistische gronden worden toegeschreven aan deze Franse schilder.6 Uit dit onderzoek is gebleken dat Isaac Moillon vanaf circa 1655 een tiental tapijtreeksen ontwierp voor de werkplaatsen in Aubusson, die in 1665 de titel 'Manufacture royale' kregen.7 Hierbij was onder meer ook een tapijtreeks met de Geschiedenis van Cyrus naar de roman Artamène ou le Grand Cyrus van Madeleine de Scudéry (1607-1701), de beroemde zuster van Georges de Scudéry, die zij in 1649-1653 publiceerde onder de naam van haar broer, met wie zij nauw samenwerkte.8
Cat. 186 is zeer verwant aan verschillende van de aan Moillon toegeschreven reeksen wandtapijten, met vergelijkbare composities, kleurpalet en type figuren, zoals de Geschiedenis van Dido en Aeneas9 en de Geschiedenis van Achilles.10 Ook komen regelmatig elementen voor die vergelijkbaar zijn aan die van cat. 186. Een voorbeeld hiervan is een tapijt met de Jeugd van Achilles, waarop het gezicht van Thetis bijna hetzelfde is als dat van de achterom kijkende vrouwenfiguur rechts op cat. 186.11 Daarnaast is de jonge Achilles op dat tapijt van een vergelijkbaar type als het kind rechts op cat. 186. Verder komen op een groot aantal wandtapijten naar Moillons ontwerp zeer vergelijkbare vazen voor als die linksvoor op cat. 186.12
Cat. 186
wandtapijtweverij van Anoniem ca. 1655-1700 naar ontwerp van Isaac Moillon
De inneming van Rome, ca. 1655-1700
Utrecht, Centraal Museum, inv./cat.nr. 6939
Uitgangspunt voor de tapijtontwerpen van de Geschiedenis van Alarik waren gravures van François Chauveau (1613-1676) die de eerste uitgave van Alaric ou Rome vaincue uit 1654 illustreerden.13 (afb. a) Hoewel er een duidelijke relatie is met deze illustraties, zijn deze niet rechtstreeks overgenomen, maar werden er voor de tapijtontwerpen nieuwe composities vervaardigd.
Opvallende overeenkomsten van cat. 186 met een schilderij van Isaac Moillon uit 1655, De vergiftiging van Camma en Synorix in de tempel van Diana, wijzen erop dat de tapijtontwerpen al kort na het verschijnen van het epische gedicht van De Scudéry moeten zijn ontstaan.14 Met name de gezichten in de rechterhelft van dat schilderij komen terug in de soldaat en twee van de vrouwen rechts op cat. 186.15 Bovendien figureert op dat schilderij een grote metalen vaas die veel lijkt op de vaas links op cat. 186.
Conditie:
Goed. Het wandtapijt heeft geen aangeweven boorden meer. Het is aan alle zijden afgesneden en omgebiesd met een smalle boord die aan de buitenzijde blauw en aan de binnenzijde geel is. Restauratie bij de Stichting Werkplaats tot herstel van Antieke Textiel te Haarlem, 1968. Hierbij zijn verschillende storende oude reparaties verwijderd en vervangen, met name in de gezichten. Ook zijn vele galen genaaid en is een nieuwe voering aangebracht.
Afb. a
François Chauveau
De inneming van Rom, 1654
Leiden, Universiteit Leiden
Notes
1 Alaric ou Rome vaincue. Poëme héroïque, dédié à la sérenissime reine de Suède, par Monsieur de Scudéry, Gouverneur de N.-D. de la Garde, Parijs, Augustin Courbé, 1654. Zie Mathias 1996, p. 39.
2 Cité internationale de la tapisserie (voorheen Musée départemental de la tapisserie), Aubusson, Inv. 12 23 7001, 12 23 7003 tot en met 12 23 7006. Met dank aan Michèle Giffault, die wees op het bestaan van deze reeks en de identificatie van het onderwerp.
3 Zie Mathias 1996, pp. 35-42. Met dank aan Nicole de Reyniès voor de literatuurverwijzing.
4 Mathias 1996, p. 42, afb. 12.
5 Zie Chevalier, Chevalier, Bertrand 1988, p. 53.
6 Het ontbreken van documentaire zekerheid was echter voor de samenstellers van de monografie reden om de reeks niet in de catalogus van door Moillon ontworpen tapijtreeksen op te nemen. Zie De Reyniès, Laveissière 2005, pp. 113, 133, noot 132.
7 Zie De Reyniès, Laveissière 2005, cat. I-X.
8 Idem, cat. IX, pp. 268-279.
9 De Reyniès, Laveissière 2005, cat. IV, pp. 198-218. Een reeks van vijf wandtapijten is in de Cité internationale de la tapisserie (voorheen Musée départemental de la tapisserie) in Aubusson. Met dank aan Michèle Giffault die wees op de aanwezigheid van deze reeks. Een exemplaar van Dido's banket uit deze serie bevindt zich in de collectie van het Rijksmuseum Amsterdam. Hartkamp-Jonxis, Smit 2004, cat. 100.
10 Twee verschillende uitvoeringen van die reeks bevinden zich in de Hospices de Beaune. Fromaget, De Reyniès 1993, pp. 37-41. Zie tevens De Reyniès, Laveissière 2005, cat. II, pp. 158-181.
11 De Reyniès, Laveissière 2005, p. 162. Zie tevens het gezicht van Briseis op p. 175 en dat van de vrouwenfiguur rechtsboven op p. 187.
12 Vergelijk bijvoorbeeld met de afbeeldingen in De Reyniès, Laveissière 2005, pp. 179, 189, 222-223, 256-257. Over de veelvuldige toepassing van kostbaar vaatwerk door Moillon, zie ook De Reyniès, Laveissière 2005, pp. 128-129.
13 Zie Mathias 1996, pp. 35-42, met afbeeldingen van de respectievelijke prenten.
14 De Reyniès, Laveissière 2005, cat. 37, pp. 96-99.
15 Vergelijk ook met de afbeeldingen in De Reyniès, Laveissière 2005, p. 99.