169. Millefleurs met dieren (fragment)
Beschrijving:
Op een donkerblauw fond staan verschillende soorten gestileerde bloeiende plantjes dicht opeen in verticale rijen. Iets boven het midden staat een hert met zijn lichaam naar links gewend. Hij is omringd door vijf vogels. Zo zit links een op een duif lijkende vogel; beneden en rechts vier valken, waarvan drie de vleugels spreiden om op te vliegen. Geheel onderaan staat een konijn.
Commentaar:
Voor dit type verdure, millefleurs genoemd, van stijve gestileerde bloeiende plantjes die dicht op elkaar zijn geplaatst in verticale rijen, zijn verschillende productiecentra in de Zuidelijke Nederlanden voorgesteld. Zo werd het toegeschreven aan Oudenaarde1, Doornik2, aan deze beide plaatsen3, of aan Brugge4, omdat sommige van dit type wandtapijten omgeven zijn door boorden die als typerend voor Brugge worden beschouwd. Het is tot op heden echter niet mogelijk gebleken een definitieve toeschrijving te doen.5
Er zijn vrij veel voorbeelden bewaard gebleven van hetzelfde type millefleurs, meestal met dieren, al dan niet in combinatie met wapens in medaillons en een landschap, maar soms ook gecombineerd met mensfiguren, zoals herders of heiligen.6
Cat. 169 is nauw verwant aan een tapijtfragment in het Rijksmuseum te Amsterdam, de Millefleurs met luipaard en vogels, dat vrijwel identieke bloeiende plantjes heeft op een donkerblauw fond en dieren die in de tegenovergestelde richting kijken.7 Mogelijk hebben deze fragmenten allebei deel uitgemaakt van rugtapijten van millefleurs met dieren, medaillons met wapens en eventueel een landschap in de bovenzone, zoals bij de zogenaamde Verdure des Ardilliers in Angers.8
Een groot, aan cat. 169 verwant, millefleurs wandtapijt met een vergelijkbaar hert, vogels en konijnen, en bovendien een eenhoorn, een vos met een vogel in zijn bek en verschillende honden bevond zich in de kunsthandel in 1990.9 Een eveneens aan cat. 169 verwant millefleurs wandtapijt met vogels en konijnen op een donkerblauw fond, maar zonder herten of andere dieren, waarschijnlijk een rugtapijt, is bekend van een veiling uit 1931.10
Conditie:
Cat. 169 is rondom afgesneden en omgezoomd. Met verschillende oude restauraties door middel van stoppen.
Cat. 169
wandtapijtweverij van Anoniem Southern Netherlands (hist. region) ca. 1500-1520 naar ontwerp van Anoniem Southern Netherlands (hist. region) ca. 1500-1520
Millefleurs met dieren (fragment), ca. 1500-1520
Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, inv./cat.nr. MBT 55
Notes
1 Göbel 1923a, I, 1, p. 286; Hullebroeck 1935, p. 140; Van Ommeslaeghe 1996, p. 44.
2 Asselberghs 1974, pp. 32, 41; Bennett 1992, pp. 86-87.
3 Göbel 1923a, I, 1, p. 287.
4 Delmarcel, Duverger 1987, pp. 38-39, afb. 18; Forti Grazzini 1989, pp. 111-114.
5 Enkele recente beschouwingen over deze problematiek zijn: Cavallo 1993, pp. 71-73; De Meûter, Vanwelden 1999, p. 106.
6 Zie bijvoorbeeld het rugtapijt en het lessenaartapijt met Millefleurs en Johannes de Dooper in de Dom van Monza. Forti Grazzini 1989, pp. 111-114. De Millefleurs met herder en herderin van het Rijksmuseum Amsterdam behoort ook tot dit type. Hartkamp-Jonxis, Smit 2004, cat. 13.
7 Hartkamp-Jonxis, Smit 2004, cat. 12.
8 Musée de la Tapisserie, Château d’Angers. Afkomstig van de kerk van Notre Dame des Ardilliers in Saumur. Göbel 1923a, I, 2, afb. 251; Asselberghs 1970, cat. 11; Planchenault 1978, laatste afb.
9 Bij kunsthandel Edward R. Lubin, New York, april 1990. Daarvoor op veiling New York, Sotheby's, 10 mei 1985 en eerder in de collecties van Ambassador Myron C. Taylor, New York (Veiling New York, Parke Bernet Galleries, 11-12 november 1960, nr. 1018) en Colonel C. Michael Paul, Palm Beach. Afmetingen: 340 x 255 cm
10 Veiling Londen, Christie, Manson & Woods, 11 juni 1931, nr. 4.