147. Twee kussens in tapisserie met bloemkrans en vrouwenfiguur
De bloemkransen van deze twee aan elkaar verwante kussens met een vrouwenfiguur zijn enigszins verschillend van samenstelling. Ook zijn de vrouwenfiguren voorzien van een verschillende achtergrond. Bij cat. 147-a is een herderin op een grondje van gras geplaatst, terwijl de godin Flora van cat. 147-b zich in een landschap bevindt.
De kussens behoren tot het karakteristieke Noord-Nederlandse genre van tapisserie met gestrooide bloemen of bloemkransen. Ze werden naar alle waarschijnlijkheid in het derde kwart van de zeventiende eeuw vervaardigd, mogelijk in een werkplaats te Gouda of Delft.
Van ditzelfde type kussens zijn nog enkele andere voorbeelden bekend. Hierop zijn de afgebeelde figuren steeds herders. Twee kussens met composities van iets minder volle bloemkransen dan cat. 147-a-b, rond respectievelijk een zittende herderin met in haar hand een vogelnest en naast zich een schaap, en een staande herder met een roos in zijn hand en een geit naast zich, bevinden zich in het Victoria & Albert Museum te Londen.1 Een ander kussen met nagenoeg dezelfde voorstelling met de zittende herderin is in een Nederlandse particuliere collectie.2
Twee kussens van een iets ander type, waarschijnlijk behorend tot een reeks met de Vijf Zintuigen, met vrouwelijke personificaties te midden van gestrooide bloemen, bevinden zich in het Rijksmuseum Amsterdam en de Lehman Collection te New York.3
147-a. Kussen met bloemkrans en herderin
Beschrijving:
Op een donkerblauw fond staat een volle bloemkrans, samengesteld uit bloemtakken van onder andere tulpen, rozen, anjers, irissen en koekoeksbloemen. De linker- en rechterzijde van de krans zijn elkaars spiegelbeeld. In het midden van de krans zit op een grondje van gras een herderin. Ze is gekleed in een rood overkleed en een paarse rok en draagt een platte baret met een afhangende veer. In haar linkerhand houdt ze een bloem. Aan haar rechterzijde zit, half achter haar verscholen, een schaap. Het kussen heeft rondom een smalle lichte bies en is afgezet met donkergroene franje.
Commentaar:
De herderin is wel beschouwd als de personificatie van de Reuk.4 Ook de figuur van Flora, op cat. 147-b, wordt wel geassocieerd met de Reukzin. (Zie verder bij cat. 147-b.)
Conditie:
Goed.
Cat. 147-a
wandtapijtweverij van Anoniem Northern Netherlands (hist. region) ca. 1650-1675 naar ontwerp van Anoniem ca. 1650-1675
Kussen met bloemkrans en herderin, ca. 1650-1675
Leeuwarden, Fries Museum, inv./cat.nr. 5845-a
147-b. Kussen met bloemkrans en Flora
Beschrijving:
Op een donkerblauw fond staat een volle bloemkrans, samengesteld uit bloemtakken van onder andere tulpen, narcissen, rozen, viooltjes, een anjer en een iris. In het midden van de krans, in een landschap van een met bomen omzoomd veld, zit op de voorgrond een vrouw met een pot met bloemen in haar rechterhand, de figuur van Flora, de godin van de bloemen en de Lente. Ze is gekleed in een gele rok en een blauw jak met een gele kraag en een rode ceintuur. Het kussen heeft rondom een oranjerode bies en is afgezet met donkergroene franje.
Commentaar:
Flora, de klassieke godin van de bloemen, vertegenwoordigde in de zestiende en zeventiende eeuw vaak tegelijkertijd de Lente, het element Aarde of de Reukzin.5
Conditie:
Goed.
Cat. 147-b
wandtapijtweverij van Anoniem Northern Netherlands (hist. region) ca. 1650-1675 naar ontwerp van Anoniem ca. 1650-1675
Kussen met bloemkrans en Flora, ca. 1650-1675
Leeuwarden, Fries Museum, inv./cat.nr. 5845-b
Notes
1 Victoria & Albert Museum, inv. T43-1930 en T44-1930. Ook in Det danske Kunstindustrimuseum, Kopenhagen bevinden zich twee kussenbladen met een herder en een herderin, inv. 15 a-b/1975. Met dank aan Ebeltje Hartkamp-Jonxis, die op het bestaan van de twee laatstgenoemde kussens wees.
2 Archief E. Kalf, RKD Den Haag, nr. 212, particuliere collectie, Enschede. Zie Van Ysselsteyn 1936, I, afb. 198, toen bij kunsthandel Mossel, Amsterdam.
3 Het Gezicht, Rijksmuseum Amsterdam, inv. BK-1966-42. Hartkamp-Jonxis, Smit 2004, cat. 70. De Reuk, de Robert Lehman Collection in het Metropolitan Museum New York. Cat. New York 2001, cat. 8.
4 Segal, Roding 1994, p. 122, TK54b.
5 Idem, p. 23.