RKD STUDIES

Beschrijving:
In een ovaal, staand medaillon is een eenhoorn voorgesteld, liggend in een veld, met beide voorpoten gestrekt voor zich. Hij kijkt naar links. Direct achter hem staat een grote boom met een bladerdek in groen, geel en blauw. Op de achtergrond staat een rij bomen en op de voorgrond een bloeiend plantje met vier klokvormige bloemen. Het medaillon heeft rondom een smal lichtbeige randje.

Commentaar:
Dit fragment is mogelijk afkomstig van de boord van een wandtapijt of een tafelkleed of misschien van een kussen.

In de collectie van het Metropolitan Museum in New York bevindt zich een tafelkleed met tussen arrangementen van bloemen en vruchten een vijftal medaillons omgeven door laurierkransen, één in het middenveld en vier kleinere versies in het midden van de boorden rondom.¹ (afb. a) Binnen deze medaillons is steeds dezelfde voorstelling van een eenhoorn in een landschap geplaatst. Deze voorstelling is zeer verwant aan de voorstelling van cat. 145, die hiervan een vereenvoudigde, licht gewijzigde en minder gedetailleerde, versie lijkt te zijn. Het tafelkleed in New York werd door Standen beschouwd als te zijn gemaakt in de Noordelijke Nederlanden in de eerste helft van de zeventiende eeuw. Het type bloemvazen en arrangementen met bloemen en vruchten in de boord van het tafelkleed is echter geïnspireerd op een type dat vooral voorkwam in boorden van wandtapijten uit de Zuidelijke Nederlanden in de tweede helft van de zestiende eeuw. Een eventuele vervaardiging van cat. 145 in de Zuidelijke Nederlanden behoort dus ook nog tot de mogelijkheden.²

In de zeventiende eeuw zijn een enkele maal ook kussens in tapisserie met voorstellingen van eenhoorns gedocumenteerd, zoals in 1671 een reeks van zes in bezit van de Amsterdammer David van Baerle.³ Of dit in medaillons geplaatste landschappen met een eenhoorn op de voorgrond betrof zoals van cat. 145 is niet bekend en ook zijn er geen gegevens over de plaats van vervaardiging ervan. Ditzelfde geldt voor een tapisserie bedsprei met centraal een eenhoorn die de Antwerpse koopman Philips Bol in 1642 bezat.⁴ Een rechthoekig kussenblad met in het midden een liggende eenhoorn in een landschap, nauw omgeven door een rijke krans van bloemen, bladeren en vruchten - maar zonder een omranding als van cat. 145 - en voorzien van boorden met bloemvazen en allegorische vrouwenfiguren, in dezelfde stijl als het tafelkleed met eenhoorns in medaillons van het Metropolitan Museum in New York, bevond zich in 1990 bij The Textile Gallery in Londen.⁵

De betekenis van de voorstelling van cat. 145 kan zowel profaan als religieus zijn. De eenhoorn is een symbool voor maagdelijkheid en (vrouwelijke) kuisheid. Volgens de legende kon dit mythische dier alleen door een maagd gevangen worden en had zijn hoorn de kracht om alles wat het aanraakte zuiver te maken. In het middeleeuwse dierenboek de Physiologus is de eenhoorn ook het symbool van de onbevlekte ontvangenis van Maria.⁶ De boom waarvoor de eenhoorn op cat. 145 ligt, kan staan voor de granaatappelboom, die vaak in combinatie met de eenhoorn, eveneens een symbool voor de maagd Maria en de menswording van Christus is.

Conditie:
Het fragment is bevestigd op de zitting van een met groene trijp beklede kleine eikenhouten stoel.

Cat. 145
wandtapijtweverij van Anoniem Netherlands (hist. region) ca. 1600-1650 naar ontwerp van Anoniem ca. 1600-1650
Medaillon met eenhoorn in landschap, ca. 1600-1650
Leeuwarden, Fries Museum, inv./cat.nr. 5746

Afb. a
wandtapijtweverij van Anoniem ca. 1600 naar ontwerp van Anoniem ca. 1600
Tafekleed met eenhoorns, ca. 1600
New York City, The Metropolitan Museum of Art (The Cloisters), inv./cat.nr. 1970.250