139. Vierdelig scherm van tapisserie fragmenten met landschappen, dieren en landelijke taferelen
Beschrijving:
Het scherm is samengesteld uit vier rechthoekige panelen van tapisserie, waarvan de voorstellingen een min of meer doorlopend landschap vormen. Alle afzonderlijke panelen zijn omgeven door smalle boorden met een ornament van om elkaar slingerende linten, met blauwe schaduwkanten, waarbinnen een blauw bloemmotief.
Het paneel links heeft een voorstelling met onderaan enkele grote planten en bemoste takken en daarboven een heuvelachtig landschap met verspreid staande hoge loofbomen, waarin in het midden een olifant van rechts naar links loopt en rechts daarvan een jong paard staat, van achteren gezien, met zijn kop naar rechts gewend.
Op het paneel middenlinks is onderaan een vrijwel vierkant fragment ingezet (met een duidelijk zichtbare naad) waarvan de voorstelling, met verschillende viervoeters, waaronder een liggend hert en een nijlpaard, die zijn voorgesteld tussen kleine bomen en gebladerte, niet doorloopt naar het gedeelte erboven. Hierboven is een heuvelachtig landschap verbeeld, waarin van rechts een boerenwagen komt, met daarop een op het hooi gezeten vrouw en ervoor een man op een met bagage beladen paard. Verder naar achteren staat rechts een boerderij en op de achtergrond tekenen zich in het midden hoge, grillige rotsen tegen de lucht af.
Het paneel middenrechts heeft onderaan bladeren, mos en een wijnrank met druivenbladeren en druiven. Daarboven staan rechts enkele hoge bomen en loopt een schaars geklede man naar links, met een stok in zijn linkerhand en twee honden naast zich (van de hond links is alleen het achterlijf zichtbaar; de voorpoten van dit dier zijn mogelijk geheel rechts voorgesteld op het paneel middenlinks). Rechts is nog een arm van een tweede mannenfiguur zichtbaar. Rechtsboven zijn de toppen te zien van de takken van een van de dadelpalmen die zijn voorgesteld op het paneel rechts. Op de achtergrond is een heuvelachtig landschap met verspreide bomen en een gebouw met een spitse toren, waarschijnlijk een kerk.
Op het paneel rechts staan op de voorgrond verschillende planten, waaronder aardbeien, en de elkaar kruisende stammen van twee grote palmbomen, waartussen en waarop drie eekhoorns zitten of lopen. Linksmidden is tussen enkele bomen een mannenfiguur deels zichtbaar. Bovenaan, tussen de palmbladeren en dadels, zit een grote exotische vogel met een lange staart en voorover gebogen kop.
Commentaar:
De tapisserie van de panelen waaruit dit scherm, of kamerscherm, op een onbekend moment is samengesteld, zijn fragmenten van een of meer wandtapijten. Door oude restauraties zijn de voorstellingen ervan, landschappen met wilde en inheemse dieren en landelijke taferelen, niet altijd goed leesbaar.
Elk paneel heeft een tamelijk afgeronde voorstelling met grotendeels aan die van de andere panelen verwante elementen. Het landschap lijkt min of meer door te lopen over de vier panelen. De twee panelen middenrechts en rechts sluiten zelfs direct op elkaar aan, met doorsnijdingen bovenaan door de palmtak met dadels, in het midden de mannenfiguur en onderaan de plant met uitwaaierende bladeren, die doorlopen van het ene naar het andere paneel. De panelen links en middenlinks daarentegen sluiten niet precies aan, maar de heuvels en de bomen erop zijn wel vergelijkbaar aan elkaar en ook aan die op de andere twee panelen.
De voorstellingen van cat. 139 zijn verwant aan de Landschapsverdures met dieren die rond het midden van de zestiende eeuw, hoogstwaarschijnlijk in opdracht van de Poolse koning Sigismund II Augustus (1520-1572), werden ontworpen in de Zuidelijke Nederlanden, waarschijnlijk door een Brusselse medewerker van eerst Bernard van Orley (1490-1542) en vervolgens van Michiel Coxcie (1497/1501-1585), en waarvan een fraaie en uitgebreide reeks van 44 wandtapijten, geweven in Brussel, rond 1550-1560, zich bevindt in de Wawelburcht in Krakau.1 Op een voorbeeld van een Landschapsverdure met dieren van hetzelfde type, uit Spaans Staatsbezit, komen evenals op cat. 139 naast inheemse loofbomen ook nog palmbomen voor.2
In tegenstelling tot deze Landschapsverdures met dieren, komen er naast wilde en inheemse dieren op cat. 139 ook kleine taferelen met mensfiguren voor. Dit type taferelen is weer enigszins verwant aan die in de onderboorden van een reeks Brusselse wandtapijten uit dezelfde periode, met Veldslagen van de Hertog van Alva, geweven door de werkplaats van Willem de Pannemaker, 1567-1573.3
De smalle ornamentboorden die rondom de vier panelen zijn aangenaaid, grotendeels later herweven,4 zijn eveneens kenmerkend voor Brusselse wandtapijten uit de tweede helft van de zestiende eeuw. Zo komen ze bijvoorbeeld ook voor rond de bovengenoemde aan cat. 139 verwante reeks Landschapsverdures met dieren van de Wawelburcht in Krakau.
Conditie:
Met enkele oude, verkleurde restauraties door middel van stoppen. Onderaan het paneel middenlinks is een fragment van 55,5 cm hoog ingezet, met een duidelijk zichtbare naad, waarvan de voorstelling niet doorloopt. De circa 7 cm brede ornamentboorden rondom de panelen zijn grotendeels later geweven naar het voorbeeld van enkele aanwezige oorspronkelijke fragmenten (aan de panelen middenlinks en middenrechts), die minder van kleur zijn verschoten dan de nieuw geweven delen.
Cat. 139
wandtapijtweverij van Anoniem Brussels ca. 1550-1575 naar ontwerp van Anoniem ca. 1550-1575
Vierdelig scherm van tapisserie fragmenten met landschappen, dieren en landelijke taferelen, ca. 1550-1575
Laren (plaats, Noord-Holland), Singer Museum, inv./cat.nr. 56-1-506