RKD STUDIES

Beschrijving:
Een reeks wandtapijten met beboste landschappen met rivieren, grote vogels en kastelen, in de kleuren blauw, groen, bruin, crème, wit en geel in verschillende schakeringen. Rondom lopen boorden met een lichtbruin fond tussen beige biezen en omgeven door donkerbruine stootboorden. De horizontale boorden zijn identiek, met acanthusbladeren, palmtakken, gekruiste olijftakken, schaal- en vaasvormen en voluten verbonden door gebogen bandwerk. De verticale boorden, eveneens identiek aan elkaar, hebben schaal- en vaasvormen, gekruiste palmtakken, acanthusbladeren, schelpen, gekruiste toortsen en laurierslingers in een symmetrische kandelaberachtige opbouw, die in de bovenhoeken bekroond wordt door een baldakijn.

Cat. 138-a: In een bebost landschap staan op de voorgrond twee kraanvogels bij enkele grote planten naast een waterval in een kronkelende rivier, die stroomt langs een kasteel op de achtergrond, met links over het water een houten toegangsbrug. Vaag daarachter zijn nog enkele gebouwen in een berglandschap te zien. Rechts in het wandtapijt loopt een verticale naad, waar een gedeelte van circa 75 cm breed naar achteren is gevouwen, met daarop in de hoofdvoorstelling een grote distelplant. (afb. a)

Cat. 138-b: In een bebost rivierlandschap staat op de voorgrond in het midden een lepelaar naast een grote dubbele papaver. Links hiervan staan twee loofbomen waarvan de stammen elkaar kruisen. In de voorste boom hiervan zit een vogel voorover gebogen op een tak. Rechts staat bloeiend vingerhoedskruid en zit een kleine vogel in een boom. In het midden is een doorkijk naar een over het water gebouwd kasteel op de achtergrond, rechts daarvan enkele torens, en bergtoppen in het verschiet.

Cat. 138-c: In een landschap met links en rechts hoge loofbomen staat in het midden een kasteel, met een hoge middenpartij en twee torens met spitse daken, aan het uiteinde van een grote symmetrisch aangelegde tuin met perken en heggen en een vijver met twee waterspuiters. Op de voorgrond staat een steltvogel met een grote snavel, die zijn kop met daarop een donker kuifje, naar rechts heeft gedraaid, naar een hoge, bloeiende plant. Er vliegt een eend tussen de boomkruinen en links daarvan zit een kleine vogel op een tak.

Cat. 138-d: In een bebost landschap staat links op de voorgrond een reiger met gebogen hals bij een kleine waterval in een slingerende rivier. Iets naar rechts op de rivieroever staat een trapgans toe te kijken. Tussen de beide vogels in staan enkele grote bloeiende planten en twee bomen waarvan de dunne stammen elkaar kruisen. Op de achtergrond zijn een brug op stenen bogen, een kasteel met vele ramen en daarachter een formele tuin te zien, met in het centrum een hoge fontein. Hierachter, in het verschiet, zijn vaag besneeuwde bergen zichtbaar en rechts tussen de bomen een groep huizen. Links vliegt een paartje witte duiven langs een boomkruin en rechts zit een vogel met een lange staart op een boomtak. Rechts op de voorgrond staat een roodbruin met wit bloeiende papaverplant.

Cat. 138-e: Een landschap met twee zwanen in een stroompje.

Commentaar:
Vier wandtapijten van deze reeks landschapsverdures met vogels bevinden zich op de begane grond van Kasteel Keppel, in de hoekkamer gelegen in de rechtervleugel, het in 1750 verbouwde gedeelte van het in oorsprong veertiende-eeuwse kasteel.¹ Het vijfde wandtapijt van deze reeks, cat. 138-e, wordt elders bewaard.²

Het is niet bekend wanneer precies deze wandtapijten voor Kasteel Keppel werden verworven. Het is echter niet aannemelijk dat ze gemaakt werden voor de ruimte waarin ze nu zijn geïnstalleerd, omdat een van de tapijten een flink stuk in de breedte is ingevouwen om op de wand te kunnen passen en er bovendien voor het bijbehorende vijfde, minst brede, wandtapijt helemaal geen plaats is in de kamer. In de relatief kleine ruimte zijn cat. 138-b en cat. 138-c aan beide zijden van de ingangswand rond de twee hoeken gehangen. Tevens gaan de tapijten deels schuil achter meubilair. Ook cat. 138-d, dat eveneens rond een hoek is gehangen op de wanden tegen de buitenmuren, is slechts ten dele zichtbaar tussen de opzijgeschoven gordijnen van het in de buitenhoek geplaatste staatsieledikant.

Landschapsverdures met hetzelfde type voorstellingen als van cat. 138-a-e waren een populair genre in Aubusson, waar ze veel werden geproduceerd in de tweede helft van de zeventiende en het eerste kwart van de achttiende eeuw, naar kartons geschilderd door lokale kunstenaars.³ De reeks van Kasteel Keppel zal ook in Aubusson zijn vervaardigd omstreeks 1675-1700, omdat het ornament van de boorden is te dateren in het laatste kwart van de zeventiende eeuw, met in de zijboorden voor die tijd typerende kandelabers.

Tegenwoordig hebben cat. 138-a-e voor wat betreft de kleuren, vooral die van de boorden, en de vrij gladde structuur een andere uitstraling dan de bekende zeventiende-eeuwse landschapsverdures uit Aubusson met hetzelfde type voorstellingen. Zo is het lichtbruine fond van de boorden enigszins ongebruikelijk, vaker is het donkerbruin bij dit type wandtapijten. Uit foto's en notities van observaties uit de periode 1959-1962 komt echter naar voren dat in die jaren deze wandtapijten een voor dit type Aubussontapijten meer gebruikelijke, donkerder en minder vlakke, uitstraling hadden.⁴ Het ontwerp van de boorden is een navolging van de boorden die werden toegepast rond de grote wandtapijtreeksen van de Manufacture des Gobelins in Parijs en de Manufacture de Beauvais, maar die meest in meer verschillende en ook andere kleuren waren uitgevoerd. Deze hadden een geheel ander karakter dan de tapijtboorden uit de Zuidelijke Nederlanden in deze periode.⁵ Verschillende elementen uit de boorden van cat. 138-a-e komen in combinatie met diverse andere ornamenten ook voor op boorden rond landschapsverdures met vogels van hetzelfde type als cat. 138-a-e.⁶ Voorbeelden hiervan in openbare Nederlandse collecties zijn enige verwante in Aubusson en het nabijgelegen Felletin vervaardigde zeventiende-eeuwse landschapsverdures die zich bevinden in Amsterdam en Appingedam.⁷ Opvallend is hierbij echter dat er in de boorden van cat. 138-a-e geen bloemen voorkomen, wat wel meestal het geval is bij Aubussonboorden uit die tijd.

Er zijn tot op heden geen andere wandtapijten met dezelfde boorden als cat. 138-a-e getraceerd en ook geen landschapsverdures met vogels met precies dezelfde voorstellingen.

Conditie:
Restauratie door dhr. Welboorn te Den Haag, gedurende ongeveer drie jaar rond 1955. Hierbij werden verschillende partijen herweven, onder andere de gedeelten met de kastelen van cat. 138-a en cat. 138-b en in de blauwe lucht van cat. 138-a. Tevens zijn rondom nieuwe bruine stootboorden aangebracht. cat. 138-e heeft later aangezette zwarte randen. De kleuren, vooral van de boorden, zijn enigszins verbleekt.

Cat. 138-a
wandtapijtweverij van Anoniem Aubusson ca. 1675-1700 naar ontwerp van Anoniem ca. 1675-1700
Landschapsverdure met vogels, ca. 1675-1700
Laag-Keppel, Pallandt van Keppel Stichting

Afb. a
Cat. 138-a met rechts het nu naar achteren gevouwen deel van de hoofdvoorstelling. Foto E. Kalf.

Cat. 138-b
wandtapijtweverij van Anoniem Aubusson ca. 1675-1700 naar ontwerp van Anoniem ca. 1675-1700
Landschapsverdure met vogels, ca. 1675-1700
Laag-Keppel, Pallandt van Keppel Stichting

Cat. 138-c
wandtapijtweverij van Anoniem Aubusson ca. 1675-1700 naar ontwerp van Anoniem ca. 1675-1700
Landschapsverdure met vogels, ca. 1675-1700
Laag-Keppel, Pallandt van Keppel Stichting

Cat. 138-d
wandtapijtweverij van Anoniem Aubusson ca. 1675-1700 naar ontwerp van Anoniem ca. 1675-1700
Landschapsverdure met vogels, ca. 1675-1700
Laag-Keppel, Pallandt van Keppel Stichting