126. Romeinse triomfstoet
Beschrijving:
In een landschap beweegt een triomfstoet zich van links naar rechts. In het midden hiervan, voor een groot deel aan het gezicht ontnomen door omringende figuren, rijdt een triomfwagen met daarop een stapel buitgemaakte harnassen en schilden. De wagen is versierd met wapenschilden en een aan ramskoppen opgehangen guirlande en wordt getrokken door een bruin en een wit paard. Op beide paarden zit een kind met een lauwerkrans op het hoofd en een lauwertak in de hand. Aan beide zijden van de triomfwagen lopen Romeinse soldaten met trofeeën van harnassen, pijlenbundels, helmen en kronen op lange stokken en takken, vergezeld van bazuinblazers en fluitspelers. Ze dragen een grote variatie aan kleurige kostuums en velen van hen hebben lauwerkransen op het hoofd. Uiterst rechts, vooraan in de stoet, loopt een vaandeldrager. Op de voorgrond groeit in het gras een rijke hoeveelheid aan verschillende bloemen en planten, zoals lelietjes-van-dalen, paardebloemen en vruchtdragende aardbeien. Op de achtergrond is een heuvelachtig landschap zichtbaar, met verspreid staande bomen en iets links van het midden een gebouwtje met een trapgevel.
Rondom lopen boorden met op een rood fond een kandelaberachtige opstapeling van trofeeën, leeuwenmaskers, pijlen en bogen, bladvoluten, cartouches met de initialen SPQR (Senatus Populus Que Romanus - de senaat en het volk van Rome) en aan weerszijden smalle, effen gele en blauwe boordjes. De zijboorden zijn identiek aan elkaar. De horizontale boorden zijn eveneens gelijk, maar de motieven ervan zijn iets verschoven ten opzichte van elkaar.
Commentaar:
De oorspronkelijke inspiratie voor dit wandtapijt uit een reeks met Romeinse triomfstoeten ligt bij de beroemde schilderingen van de Triomf van Caesar door de Italiaanse schilder Andrea Mantegna (1430/1431-1506) uit circa 1486-1494, nu in de collectie van Hampton Court Palace bij Londen. Slechts enkele figuren ervan zijn echter direct aan Mantegna ontleend, de rest is gebaseerd op prenten naar, of geïnspireerd door, Mantegna’s composities. Zo is de houding en de plaatsing van de twee figuren links op de voorgrond op cat. 126 rechtstreeks overgenomen van een prent naar een voorstudie van Mantegna's schildering van de Soldaten met oorlogsbuit.1 (afb. a) De twee bazuinblazers rechts op het tapijt zijn ontleend aan een andere prent uit dezelfde reeks naar voorstudies van de Olifanten. (afb. b) De door twee paarden getrokken triomfwagen met de buitgemaakte harnassen en schilden en ook bijna alle resterende soldaten en musici op cat. 126 zijn ontleend aan drie houtsneden uit een reeks met de Triomf van Caesar door Jacob von Strassburg (ook: Jacobus Argentoratensis) naar tekeningen van Benedetto Bordone, gepubliceerd in Venetië in 1504.2 Deze houtsneden zijn weliswaar ook door Mantegna beïnvloed, maar hebben geheel andere composities dan de schilderingen in Hampton Court.
De boorden van cat. 126 behoren tot een boordtype waarvan tegenwoordig vaststaat dat het kenmerkend is voor wandtapijten vervaardigd in Brugge in de eerste helft van de zestiende eeuw.3 Ze zijn namelijk zeer vergelijkbaar met de overgeleverde boordfragmenten van de verduretapijten van het Brugse Vrije, waarvan is gedocumenteerd dat ze werden geweven door Antoon Segon te Brugge in 1528-1530. Cat. 126 zal dus van rond dezelfde tijd of iets later, omstreeks 1535, dateren.
Een ander wandtapijt uit dezelfde reeks Romeinse triomfstoeten is in het Keresztény Muzeum (Christelijk Museum) te Esztergom in Hongarije.4 Dat tapijt gaat voor een groot deel terug op een andere houtsnede uit de reeks met de Triomf van Caesar naar Bordone.5 Het is voorzien van hetzelfde type boorden als cat. 126, maar is kleiner van formaat en behoort dus tot een andere uitvoering van de reeks. Een ander bijbehorend wandtapijt met een Romeinse triomfstoet, dat eveneens kleiner is dan cat. 126, bevond zich omstreeks 1920 in de collectie Lenbach te München.6
Er zijn ongeveer tien verschillende voorstellingen en acht uitvoeringen van deze reeks met Romeinse triomfstoeten bekend, met drie verschillende boordtypen.7 Een voorbeeld van drie wandtapijten uit een schematischer uitvoering van deze reeks, in de tweede helft van de zestiende eeuw geweven in Brugge en voorzien van andere, brede boorden, bevond zich in 1995 in de collectie De Wit-Blondeel.8
In de tweede helft van de zeventiende eeuw zouden in het Engelse Mortlake uiteindelijk Mantegna's schilderingen van de Triomf van Caesar te Hampton Court nog rechtstreeks in wandtapijten worden uitgevoerd. Een reeks van drie van deze tapijten bevindt zich in de collectie van de Hertog van Buccleuch, Drumlanrig Castle, Schotland.9
Conditie:
Goed. Met van kleur verschoten restauraties aan de blauwe boordjes rondom het wandtapijt. Restauratie ICAT, Cruquius, 2019-2020.
Cat. 126
wandtapijtweverij van Anoniem Brugge ca. 1535 naar ontwerp van Andrea Mantegna en naar ontwerp van Jacob von Straßburg
Romeinse triomfstoet, ca. 1535
Kasteel de Haar, Stichting Kasteel de Haar, inv./cat.nr. 03335
Afb. a
school van Andrea Mantegna naar ontwerp van Andrea Mantegna
Triomf van Caesar met de Soldaten met oorlogsbuit, ca. 1486-1492
Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. RP-P-OB-1950
Afb. b
school van Andrea Mantegna naar ontwerp van Andrea Mantegna
Triomf van Caesar met de Olifanten, ca. 1486-1492
Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. RP-P-OB-1945
Notes
1 Kalf 1975, pp. 166-172.
2 Massing 1986, pp. 69-74, met afb.; Delmarcel, Duverger 1987, pp. 207-209, afb. 7/2-4; Delmarcel, Volckaert 1995, p. 32.
3 Zie Delmarcel, Duverger 1987, pp. 119, 130-131, 133, 181-183, 209.
4 Idem, cat. 8.
5 Idem, p. 211.
6 Idem, p. 205.
7 Delmarcel, Volckaert 1995, p. 32.
8 Delmarcel, Duverger 1987, pp. 228-231; Delmarcel, Volckaert 1995, cat. 6; Delmarcel 1999, pp. 186-187, afb.
9 Kalf 1975, pp. 166, 172, noot 4.