122. Twaalf kussens met het wapen van Haarlem
Beschrijving:
Het wapen van Haarlem in tapisserie is midden op het kussen geappliceerd. Heraldisch: in rood een zwaard van zilver met gevest van goud, de punt naar boven gericht, overtopt met een verkort breedarmig kruisje en vergezeld van vier zespuntige sterren, alles van zilver; de sterren paalsgewijs, twee aan twee ter weerszijden van het zwaard.1
Commentaar:
Er zijn in totaal twaalf identieke zeventiende-eeuwse kussens met het wapen van Haarlem in tapisserie overgeleverd, verdeeld over het Frans Halsmuseum (vier), de Gravenzaal van het stadhuis van Haarlem (vier) en de Sint Bavokerk (vier).2 Het betreft hier een reeks van tamelijk sobere kussens, met een relatief klein Haarlems wapen dat zonder verdere toevoeging van schildhouders of inscripties is geplaatst in het midden van een ondergrond van mosgroen laken.
De enige gedocumenteerde kussens in tapisserie met het wapen van Haarlem werden tussen 1629 en 1631 geweven op de Haarlemse werkplaats van Joseph Thienpondt, waar in dezelfde periode twee wandtapijten voor de vroedschapskamer van het Haarlemse stadhuis werden vervaardigd: De inneming van Damiate (cat. 123) en De Wapenvermeerdering (cat. 124). Joseph Thienpondt maakte in 1629-1630 eerst 24 wapenkussens voor de Haarlemse vroedschap. Zo is op 9 oktober 1629 sprake van: 'Joseph Thybaults geaccordeert voor 't wercken van 't tapyt, met twee dousijn cussens mettet wapen van Haerlem, de somme van drie en twintig hondert Carolus guldens.'3 Uit dit document kan worden opgemaakt dat de 24 kussens waren inbegrepen bij het totaalbedrag dat Thienpondt ontving voor het wandtapijt met De inneming van Damiate. Uit latere documenten met betrekking tot deze kussens blijkt dat de prijs per kussen 24 gulden was, zoals van 30 december 1630: 'De cussens van Joseph Thienpont, aengenomen totte vier gemaeckte, nog twintigh, maeckende t' samen twee dousijn tot 24 gulden yder blatt, soo de gemaeckte als nogh te maecke cussens te reeckenen.'4 Op 11 oktober 1631 kreeg Thienpondt een aanvullende opdracht voor nog eens twaalf kussenbladen: 'Joseph Thienpondt nog gelast te maecken een dousijn cussebladen als de voorgaende vier en twintich ten pryse van 24 gulden elck bladt.'5 In totaal vervaardigde hij dus 36 kussens met het wapen van Haarlem, waarvan het merendeel bestemd zal zijn geweest voor de zitplaatsen in de vroedschapskamer van de uit 32 leden bestaande vroedschap van Haarlem. De overige kussens waren mogelijk bedoeld voor de burgemeesterskamer, waar zich in 1481 ook reeds vier zitkussens bevonden.6 De werkplaats van Joseph Thienpondt bleef nog tot ongeveer 1642 in Haarlem in bedrijf.7
Het is niet geheel duidelijk wat de relatie van de overgeleverde kussens is met de in de documenten genoemde Haarlemse wapenkussens. In deze bronnen is namelijk steeds sprake van kussens of kussenbladen, nergens van 'tapijte wapens' of geappliceerde wapens van tapisserie zoals die zich op cat. 122-a-l bevinden.
In 1957 werd bij een van de kussens van de Sint Bavokerk het wapen losgetornd, waarbij een los lapje tevoorschijn kwam met het opschrift: 'Jan Peppel, 1792, 8/12'. In de kerkboeken werd toen de notitie gevonden: '1795, augustus reparatie van kussens van de Wed. Peppel.' Het opschrift op het losse lapje zal daarom waarschijnlijk betrekking hebben op een restauratie of misschien op het (opnieuw) opmaken van het kussen aan het eind van de achttiende eeuw.
Over de wapenkussens van het Frans Halsmuseum is wel beweerd dat ze in de negentiende eeuw op 'semi-machinale' wijze in Doornik werden geweven, maar het is onduidelijk waar men dit op baseerde.8
In 1960 werd er door de Stichting Werkplaats tot herstel van Antieke Textiel te Haarlem naar het voorbeeld van cat. 122-a-l een reeks van zes nieuwe wapenkussens geweven, bestemd voor in de nissen van de Ridderzaal van het stadhuis.9
Conditie:
Het tapisserie wapen is ingezet in mosgroen laken, omzoomd met een keperbandje van wol. Restauratie door de Stichting Werkplaats tot herstel van Antieke Textiel te Haarlem van de vier kussens van het stadhuis van Haarlem, omstreeks 1958.
Cat. 122
wandtapijtweverij van Joseph Thienpont naar ontwerp van Anoniem ca. 1629-1631
Set kussens met het wapen van Haarlem, ca. 1629-1631
Haarlem, Kathedrale Basiliek Sint Bavo
Notes
1 Druif 1965, p. 84, nr. 34.
2 Cerutti 2001, p. 231, 660, noot 38.
3 Van Ysselsteyn 1936, II, nr. 454.
4 Idem, nr. 464; Biesboer 1983, p. 48.
5 Van Ysselsteyn 1936, II, nr. 471.
6 Cerutti 2001, p. 75.
7 Zie ook cat. 123, Stadhuis Haarlem.
8 Cat. Haarlem 1924, cat. 1277.
9 Jaarverslag H.A.T. 1960, p. 6.