117. Antependium
Beschrijving:
Vier witte banderollen met Latijnse inscripties in bruine gotische letters zijn horizontaal op een rij geplaatst. De vertaling van de inscripties 'Te inuocamus; Te amamus; Te laudamus; O Beata Trinitas' is: 'U roepen wij aan; U hebben wij lief; U loven wij; O Heilige Drieëenheid'. Tussen de banderollen bevindt zich links en rechts een gedeeld wapenschild met passiewerktuigen: het linker schild heeft links drie kruisnagels op een donkerbeige fond en rechts een gekruiste roede en gesel op een wit fond; het rechter schild heeft links een kruis op een groen fond en rechts vier rode stigmata rond een doorboord en bloedend hart op een wit fond. In het midden van het tapijt is het gelaat van Christus - met stralenbundels erboven en aan de zijkanten - geplaatst in een rechthoekig kader dat is samengesteld uit twee smalle roze en beige randjes (het kader en de stralenbundels ontbreken rechts vanwege een gat in het weefsel), verwijzend naar de zweetdoek van Veronica.
Boven iedere banderol staan op een zwart fond steeds twee groene kruisen met daarnaast of ertussenin een gele cirkel met daarin een rode (niet alle zichtbaar vanwege lacunes). Onder de banderollen loopt een rand met een patroon met driehoeken in de kleuren blauw, zwart, wit, groen, beige en blauw. Links zijn de driehoeken met de punten tegen elkaar geplaatst, rechts met de lange zijden.
Aan de onderzijde bevindt zich een franje van steeds afwisselend groepen draden in de kleuren wit, rood en donkerblauw.
Commentaar:
Deze bijzondere strook tapisserie werd gebruikt als antependium van de altaarschrijn in de kerk van Warffum. Gewoonlijk zijn antependia iets hoger, cat. 117 heeft meer iets van een val, maar dit zal verband houden met de hoogte van de schrijn. Dezelfde soort meerkleurige franje komt vaker voor onder antependia, maar ook onder kleinere wandtapijten voor boven een bank (Rücklaken).1
De tekst in de banderollen lijkt te duiden op gebruik in de liturgie in verband met de Drie-eenheid of drievuldigheid - de Vader, de Zoon en de Heilige Geest - mogelijk van het Hoogfeest van de heilige Drie-eenheid (de eerste zondag na Pinksteren). De overige afgebeelde symbolen wijzen op de lijdenstijd. De cirkels staan mogelijk voor de zon en de maan.2 Deze komen in de Middeleeuwen en de zestiende eeuw regelmatig voor aan weerszijden van het kruis, verwijzend naar de zonsverduistering op de middag van de Kruisiging, die als een teken werd gezien dat de hemel rouwde om de dood van Christus. Na de Middeleeuwen worden ze niet meer voorgesteld als personificaties, zoals tot die tijd meestal gebruikelijk was, maar afgebeeld als simpele schijven, de maan met daarbinnen een sikkel.
Cat. 117 is waarschijnlijk te dateren omstreeks het midden van de zestiende eeuw. Het patroon van driehoeken in meerdere kleuren aan de onderzijde doet denken aan tapijten vervaardigd in Duitsland, zoals op het kleine wandtapijt met twee Bijbelse taferelen uit 1589 in het Fries Museum (cat. 144). De beperkte omvang van de voorstelling geeft echter weinig houvast voor een nadere toeschrijving aan een bepaald productiecentrum. Het kleine formaat maakt vervaardiging in een kleine werkplaats, zoals in Duitsland meestal het geval, het aannemelijkst.
Conditie:
Met vele grote lacunes. Het tapisserieweefsel is aangebracht op een donkere ondergrond van textiel. Cat. 117 werd gerestaureerd in de eerste helft van de twintigste eeuw.
Cat. 117
wandtapijtweverij van Anoniem Germany ca. 1550 naar ontwerp van Anoniem ca. 1550
Antependium, ca. 1550
Groningen, Groninger Museum, inv./cat.nr. 0000.3198