111. Tafelkleed van het chirurgijnsgilde te Gouda
Beschrijving:
Op een blauw fond is in het midden een ovaal medaillon geplaatst met daarin een heuvelachtig landschap en op de voorgrond twee oude chirurgijns met lauwerkransen op het hoofd. Dit zijn Galenus en Hippocrates - hun namen, links GALENIS en rechts HIPOCRATIS, staan op banderollen onder hun voeten - de beroemdste geneesheren uit de klassieke oudheid. Zij hebben ieder onder hun ene arm een groot boek en wijzen met de andere hand naar het wapen van het chirurgijnsgilde van Gouda - een met één lijn getrokken vijfpuntige ster (pentagram) met in het centrum een stralende zon met een gezicht en erboven aan weerszijden twee veelpuntige sterren. Het wapenschild hangt aan twee linten die met een strik zijn vastgemaakt aan een ring aan de bovenrand van het medaillon. Onder het wapenschild ligt een omkranst doodshoofd op twee knekels. Daaronder, in een kleine ovale cartouche staat het jaartal 1670. Rond het medaillon ligt een krans gemaakt van een bladertak waarvan de uiteinden onderaan zijn samengestrikt met een koord met kwasten. In de vier hoeken liggen bloemboeketten, met onder meer tulpen en rozen, met rode strikken samengebonden. Rondom, langs de randen van het kleed, loopt een smal beige randje.
Commentaar:
Het tafelkleed van het chirurgijnsgilde te Gouda met het jaartal 1670 behoort tot de inboedel van de historische Chirurgijns-Gildekamer, de vergaderzaal van het gilde in het Catharina-Gasthuis - ziekenhuis van 1306 tot 1910 en tegenwoordig huisvesting van Museum Gouda. Het tafelkleed werd aanvankelijk gebruikt tijdens de vergaderingen van het in 1660 opgerichte chirurgijnsgilde in de gelagkamer van de herberg 't Land van Steijn aan de Markt te Gouda.1 In 1699 kreeg het chirurgijnsgilde toestemming van het stadsbestuur een kamer op de eerste verdieping van het Catharina-Gasthuis als gildekamer in te richten. In de nieuw ingerichte Chirurgijns-Gildekamer kwam toen ook dit tafelkleed te liggen, samen met de zes wapenkussens van het chirurgijnsgilde uit 1674 (zie cat. 112-a-g).
Het wapen van het chirurgijnsgilde is op het tafelkleed het negatiefbeeld van dat op de kussens: een wit pentagram op een donker fond in plaats van een zwart pentagram op een licht fond.2
In het centrale medaillon op cat. 111 wordt het wapen geflankeerd door de wapenhouders Hippocrates en Galenus. De Griekse geneesheer Hippocrates (circa. 460-377 v. C.) maakte van de geneeskunde een zelfstandige wetenschap en wordt beschouwd als de vader van de geneeskunde. De eed van Hippocrates, die zijn leerlingen aan de artsenschool op het eiland Kos moesten afleggen, vormt ook tegenwoordig nog de basis van de ambtseed van geneeskundigen. Claudius Galenus (130- circa. 210), de beroemdste arts uit de klassieke oudheid na Hippocrates, bevestigde en verspreidde Hippocrates' werk en verkondigde onder meer de leer van de vier lichaamssappen die het temperament van de mens bepalen (sanguinisch, flegmatisch, cholerisch en melancholisch).
De opdracht voor cat. 111 is niet gedocumenteerd.3 Het is dus niet met zekerheid vast te stellen of dit tafelkleed werd vervaardigd op de werkplaats van Abraham Adriaensz Goossenson, waarvan bekend is dat hij de wapenkussens voor het Goudse chirurgijnsgilde (cat. 112-a-g) uit 1674 leverde, of door een andere Goudse wever. De kwaliteit van het weefsel van het tafelkleed lijkt echter iets minder verfijnd te zijn dan van de kussens door Goossenson.
Conditie:
Het tafelkleed werd in 1995 geconserveerd door het Restauratie Atelier Zuid-Holland.
Cat. 111
wandtapijtweverij van Abraham Adriaensz. Goossenson naar ontwerp van Anoniem 1670 gedateerd
Tafelkleed van het chirurgijnsgilde te Gouda, 1670 gedateerd
Gouda, Museum Gouda, inv./cat.nr. 20825
Notes
1 Schouten 1970, pp. 17-19; Hulshof 1996, p. 83.
2 Voor betekenis en achtergronden van het pentagram, zie bij cat. 112-a-g.
3 Bij Bik 1955, p. 279, afb. 31 staat abusievelijk vermeld dat het een afbeelding is van de nota van de aankoop van het gildetafelkleed. Het betreft daar echter de betaling aan Maria Cinq op 14 januari 1676 voor het leveren (op 18 december 1675) van groen laken voor het opmaken van de wapenkussens van het Goudse chirurgijnsgilde. Zie verder bij cat. 112-a-g, Museum Gouda.