103. Het Oordeel van Paris
Beschrijving:
In een heuvelachtig en bebost landschap bevindt zich op de voorgrond een groepje grote figuren in scherp geplooide, overwegend lichtgele en beige gewaden. Links, aan de voet van een heuvel en naast een watervalletje, zit de jonge, baardloze Paris met een lauwerkroon op zijn hoofd. Een herdersstaf staat schuin naast hem en een slapende herdershond ligt aan zijn voeten. Boven Paris zweeft de god Mercurius, met zijn gevleugelde ronde hoed en sandalen en zijn caduceus in de linkerhand. Paris houdt zijn linkerhand boven de uitgestoken rechterarm van de liefdesgodin Venus, die de gouden appel vasthoudt die ze zojuist van hem heeft ontvangen. Venus is gekleed in een blauw overkleed en draagt een band met edelstenen in het haar. In de lucht boven Venus vliegt haar zoon Amor die met beide handen een krans boven haar hoofd houdt. Rechts van Venus staat de godin Juno, met juwelen en kostbaarheden op de grond naast haar voeten. Geheel rechts staat Minerva, in een geplooid gewaad met daarover een blauw kuras. Haar schild en helm liggen voor haar op de grond.
Rondom lopen boorden met een doorlopende slinger van bloemtakken, met onder andere tulpen, narcissen, rozen en een enkele iris, die op gepaste afstanden met strikken zijn samengebonden, en daarop nu en dan kleine vogels, op een gele ondergrond die van binnen naar buiten in tint verloopt. Langs de binnen- en buitenzijde van de boorden lopen effen beige biezen.
Commentaar:
Dit wandtapijt met een voorstelling van Het Oordeel van Paris kan zelfstandig zijn toegepast, maar zou ook onderdeel van een reeks kunnen zijn geweest, zoals de Metamorfosen, de Geschiedenis van Troje of de Geschiedenis van Paris en Helena.
De schoonheidswedstrijd tussen de drie godinnen Juno, Minerva en Venus, die werd beslist door Paris, is een van de bekendste mythologische verhalen. Het werd beschreven in de Fabulae of Genealogiae, 92, toegeschreven aan Gaius Julius Hyginus en in Deodorum dialogi, 20, door Lucianus.1 Op het bruiloftsfeest van Peleus en Thetis was Eris, de godin van de twist, als enige van de goden niet uitgenodigd. Uit wraak gooide zij tussen de gasten een gouden appel met het opschrift 'voor de mooiste'. Toen deze appel werd opgeëist door zowel Minerva, Venus als Juno, bepaalde de oppergod Jupiter dat Paris, de zoon van koning Priamus van Troje die als schaapsherder was opgevoed, zijn oordeel moest geven over wie de mooiste was. Hierop leidde Mercurius, de boodschapper van Jupiter, de godinnen vanaf de berg Olympus naar Paris. Daar aangekomen probeerden de drie godinnen hem om te kopen met beloften. Juno beloofde hem land en rijkdom, Minerva de overwinning in de strijd en Venus de liefde van elke vrouw die hij wilde, zelfs van Helena, de vrouw van de Spartaanse koning Menelaüs. Paris koos daarop Venus en gaf haar de gouden appel. Deze keuze zou uiteindelijk de Trojaanse oorlog tot gevolg hebben.
Dit onderwerp is vaker op wandtapijten voorgesteld en uitgevoerd door verschillende productiecentra. Een voorbeeld uit ongeveer dezelfde periode is een in Aubusson geweven wandtapijt uit een reeks met de Geschiedenis van Paris en Helena, naar ontwerp van de Franse schilder Isaac Moillon (1614-1673).2 Hierop komt ook een slapende hond voor in een nagenoeg identieke houding als op cat. 103, maar in een verder afwijkende compositie met Paris in het midden van de voorstelling.
Opvallend op cat. 103 is dat de godinnen hier voor de schoonheidswedstrijd geheel gekleed zijn afgebeeld. In de beeldende kunst werden ze meestal naakt voorgesteld.3
De boorden van cat. 103 hebben de meeste verwantschap met die van een in Oudenaarde vervaardigde reeks Landschapsverdures uit circa 1670-1690.4 Ook de loofbomen en verdere landschappelijke elementen die voorkomen op cat. 103 en genoemde reeks zijn aan elkaar verwant. Tevens hebben ze nagenoeg dezelfde fijnheid van weefsel. Helaas zijn er niet veel Oudenaardse tapijten met verhalende voorstellingen uit deze periode bekend die als vergelijkingsmateriaal kunnen dienen. De uitvoering van de figuren is in ieder geval iets schematischer en minder verfijnd dan van de bekende Brusselse wandtapijten uit de laatste drie decennia van de zeventiende eeuw.
Conditie:
Goed. De linker zijboord is aangenaaid. Aan de onder- en bovenzijde van de hoofdvoorstelling is een smalle reep zwarte stof aangebracht; links is een beige bies opgenaaid. Rondom is de stootboord vervangen door een blauwe band. Restauratie bij Manufactuur De Wit in Mechelen, vóór 1940, waarbij onder meer herstellingen werden uitgevoerd bij het hoofd van de vrouwenfiguur in het midden (Venus) en over een verticale lijn rechts van de hond, waarschijnlijk na beschadigingen veroorzaakt doordat in het verleden een scherpe vouw is gemaakt in het midden van het wandtapijt. Conserveringsbehandeling, met mechanische reiniging, door Stichting Werkplaats tot herstel van Antieke Textiel te Haarlem in samenwerking met Mieke Albers, 1992.
Cat. 103
wandtapijtweverij van Anoniem Southern Netherlands (hist. region) ca. 1670-1700 naar ontwerp van Anoniem ca. 1670-1700
Het oordeel van Paris, ca. 1670-1700
Dordrecht, Huis Van Gijn, inv./cat.nr. 17287
Notes
1 Moormann, Uitterhoeve 1995, pp. 520-527; Hall 1996, pp. 262-263, 270-271.
2 De Reyniès, Laveissière 2005, pp. 142-143, cat. 1.1.a. Zie voor een wandtapijt met een uitbeelding van een eerdere fase van het verhaal: cat. 20, Landschapsverdure met Juno, Minerva en Venus, in bezit van het RCE.
3 Moormann, Uitterhoeve 1995, p. 525; Hall 1996, p. 262.
4 De Meûter 1999a, pp. 202-207.