102. Landschapsverdure met twee ooievaars
Beschrijving:
Door een licht glooiend landschap, met aan weerszijden loofbomen met dicht gebladerte, slingert zich een rivier. Op de voorgrond staan in het water twee ooievaars. De voorste ooievaar buigt zijn kop voorover en pikt met zijn scherpe snavel naar een kikker op de rivieroever. Hiervoor staan verspreid enkele bloeiende planten, met irissen in het midden. In een boom links zitten twee vogels op een tak. In de verte zijn tussen de bomen twee torens zichtbaar.
Commentaar:
Dit wandtapijt, dat niet van boorden is voorzien en waarvan de voorstelling aan alle zijden op willekeurige wijze is afgesneden, zal oorspronkelijk een onderdeel zijn geweest van een groter wandtapijt uit een reeks landschapsverdures met dieren die meerdere wanden van een kamer bekleedde.
Het hier voorgestelde type landschap en de verschillende elementen waaruit het is opgebouwd, zoals de vogels, planten, gebladerte en gebouwen, hebben een grote verwantschap met de uit de werkplaats van Maximiliaan van der Gucht (1603-1689) te Delft bekende reeksen landschapsverdures.1 De voorste ooievaar op cat. 102, die met zijn kop naar beneden buigt, komt bovendien voor op een van de wandtapijten door Maximiliaan van der Gucht in het Bartholomeus Gasthuis in Utrecht en op een gedeeltelijke repliek daarvan in kasteel Amerongen.2 De ooievaar is daarop echter in spiegelbeeld afgebeeld en verschilt in kleine details. Zo heeft die ooievaar niet een van zijn poten opgetild en uitgestoken, zoals op cat. 102. Dit laatste detail komt echter wel terug bij een ooievaar in een verder andere houding op een van de landschapsverdures door Van der Gucht in Slot Zuylen.3
Hoewel de spiegelbeeldige voorstelling van de ooievaar enigszins vreemd is, is de overeenkomst van cat. 102 met het werk van Maximiliaan van der Gucht groot. Dit wandtapijt zal daarom in elk geval zijn geweven in de Noordelijke Nederlanden. Dit kan te Delft in de werkplaats van Van der Gucht zijn geweest, maar mogelijk ook in een andere werkplaats die elementen uit Van der Guchts landschapsverdures kopieerde. De ooievaar in spiegelbeeld kan namelijk het gevolg zijn van het feit dat de wevers geen beschikking hadden over de oorspronkelijke kartons, maar een bestaand wandtapijt als weefvoorbeeld gebruikten. Een vervaardiging in de Zuidelijke Nederlanden is minder aannemelijk omdat de daarvan bekende landschapsverdures met dieren duidelijk anders van karakter zijn en er nergens overeenkomstige elementen bij zijn aangetroffen.4
Cat. 102
wandtapijtweverij van Maximiliaan van der Gucht of wandtapijtweverij van Anoniem Northern Netherlands (hist. region) ca. 1650-700 naar ontwerp van Anoniem ca. 1650-700
Landschapsverdure met twee ooievaars, ca. 1650-700
Dordrecht, Huis Van Gijn, inv./cat.nr. 17289
Cat. 102 is afkomstig uit het bezit van de schilder Pieter de Josselin de Jong (1861-1906), samen met een gerelateerd wandtapijt, de Landschapsverdure met jachthond, tegenwoordig in bezit van het Rijksmuseum in Amsterdam.5 Het exemplaar van het Rijksmuseum is te zien op een foto van De Josselin de Jong in zijn atelier omstreeks 1890, opgehangen naast de imposante schoorsteen.6 De jachthond van dat wandtapijt komt eveneens voor op meerdere wandtapijten van Maximiliaan van der Gucht uit de periode 1660-1680, steeds in spiegelbeeld, zoals in de reeksen van Slot Zuylen, het Stadhuis van Nijmegen en het Stadhuis van 's-Hertogenbosch.7
Pieter de Josselin de Jong gebruikte cat. 102 als achtergrond voor verschillende van zijn schilderijen. Een mooi voorbeeld hiervan is het portret dat hij in 1902 schilderde van zijn echtgenote Jeltje Kappeyne van de Coppello.8 (afb. a) Goed herkenbaar naast de op een stoel zittende mevrouw De Josselin de Jong is de rechtop staande ooievaar van het wandtapijt. Deze zou volgens de nazaten van De Josselin de Jong een verwijzing zijn naar de zwangerschap van de geportretteerde op dat moment.9 Cat. 102 werd door De Josselin de Jong ook als achtergrond gebruikt voor een staatsieportret van koningin Wilhelmina dat hij in 1900 schilderde voor een overheidsgebouw in Batavia. De ooievaars zijn daarop echter niet afgebeeld.10
Conditie:
Redelijk.
Afb. a
Pieter de Josselin de Jong
Portret van Jeltje de Josselin de Jong-Kappeyne van de Coppello (1867-?), echtgenote van de schilder, 1902
Private collection
Notes
1 Zie bijvoorbeeld cat. 49-a-e, cat. 1, cat. 183-a-d, cat. 167-a-d en cat. 162-a-m.
2 Zie cat. 183-c, en cat. 1.
3 Cat. 167-b. Zie de detailafbeelding in Verboeket 2003, p. 96.
4 Zie Hartkamp-Jonxis, Smit 2004, cat. 39. Vergelijk Delmarcel 1999. pp. 283-287, 314-315; De Meûter 1999a, p. 206.
5 Collectie Atelier P. de Josselin de Jong, veiling 's-Gravenhage, H.G. Tersteeg en J. Tersteeg in 'Pulchri Studio', 15-16 november 1906, nrs. 182-183. Over het wandtapijt van het Rijksmuseum, zie Hartkamp-Jonxis, Smit 2004, cat. 39.
6 Bouwman, Knoester, de Raad 1985, omslag; Smit 2005, p. 25, afb. 3.
7 Zie cat. 167-c, cat. 162-c, en Kalf 1988, p. 141, afb. 72. Verder Hartkamp-Jonxis, Smit 2004, cat. 39; Smit 2005, pp. 22-27.
8 Bouwman, Knoester, de Raad 1985, pp. 19-20, kl. afb. 25; De Mooij, Trappeniers 1996, p. 168, kl. afb. 145. Zie hierover verder Smit 2005, pp. 24-27.
9 Bouwman, Knoester, de Raad 1985, p. 19.
10 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, inv. nr. R 2731. Sinds circa 2010, als bruikleen van het RCE, tentoongesteld in het Koninklijk Paleis op de Dam in Amsterdam, daarvoor in Museum Paleis Het Loo, Apeldoorn. Zie Van Os 1998, pp. 40-41, kl. afb. 2. Zie ook Smit 2005, pp. 26-27.