RKD STUDIES

Beschrijving:
In een ovaal medaillon is koning Hendrik IV tot borsthoogte tegen een bronsgroene achtergrond geportretteerd. Zijn bebaarde gezicht is nagenoeg frontaal - iets naar links gedraaid - weergegeven. De koning is in het zwart gekleed, met een grote uitstaande kraag van wit kant en de Orde van de Heilige Geest aan een blauw lint om zijn hals.

Commentaar:
Aan dit geweven portret van de Franse koning Hendrik IV (1553-1610) ligt een schilderij ten grondslag van Frans II Pourbus (1569-1622) uit 1610. Dat kleine schilderij, waarop de koning in zwart kostuum ten voeten uit is voorgesteld, werd vervaardigd kort voordat hij werd vermoord. Het schilderij bevond zich in 1750-1785 in het Palais du Luxembourg en maakt tegenwoordig deel uit van de collectie van het Louvre in Parijs.¹ Van dit meest bekende portret van Hendrik IV werden verschillende kopieën gemaakt, ook in gravure. Voor cat. 97 is ingezoomd op het gezicht en het bovenlichaam en is de houding van de arm rechts iets veranderd, maar voor het overige is het schilderij van Pourbus trouw gevolgd.
cat. 97 werd geweven door de Manufacture des Gobelins, in de belangrijke werkplaats van Pierre François Cozette.² Het behoort tot een reeks van kleine geweven, veelal ovale portretten van de Franse koninklijke familie, die in de periode 1768-1787 werden vervaardigd naar voorbeeld van bekende schilderijen.³ Deze portretten werden vaak gebruikt als toevoeging aan koninklijke geschenken voor bevriende vorstenhuizen. Het plan voor dit geweven portret van Hendrik IV werd samen met een pendantportret van Sully (1560-1641), de belangrijke minister van Hendrik IV, opgevat door Cozette in 1775.

Er zijn tot nog toe zeker vijf uitvoeringen van het portret van koning Hendrik IV bekend. Daar dit soort kleinere objecten van tapisserie echter vaak ook door de wevers van de Manufacture des Gobelins als privé-opdrachten werden geweven - en dan dus niet in de administratie van de Gobelins werden opgenomen - is het mogelijk dat er meer exemplaren zijn vervaardigd.⁴ De eerste uitvoering van dit portret, met de signatuur van Cozette en het jaartal 1777, bevindt zich in kasteel Fontainebleau.⁵ Een exemplaar dat voorzien is van de inscriptie 'Par Cozette/ en 1777', in het paleis van Pavlovsk bij Sint-Petersburg, behoort tot de geschenken van koning Lodewijk XVI (1754-1793) aan groothertog Paul van Rusland bij diens bezoek in 1782 aan Frankrijk.⁶ Een ander exemplaar, met het jaartal 1787 en eveneens gesigneerd door Cozette, is in het Musée Condé in het kasteel van Chantilly.⁷ Een ongesigneerd en ongedateerd exemplaar tenslotte, in details aanmerkelijk verschillend met cat. 97, werd recentelijk verworven door het Mobilier National te Parijs.⁸

Cat. 97 werd in 1784 door Lodewijk XVI geschonken aan prins Hendrik van Pruisen (1726-1802), de broer van Frederik de Grote, koning van Pruisen, bij diens bezoek van 17 augustus tot 31 oktober van dat jaar aan Parijs onder de schuilnaam Comte d'Oels. De prins kreeg als pendant bij dit portret van zijn illustere naamgenoot een portret van de schenker zelf, geweven door Cozette in 1784 naar een schilderij van Joseph Siffrède Duplessis (1725-1802). Dat, eveneens ovale, geweven portret van Lodewijk XVI is sinds 1957 in het Walters Art Museum te Baltimore.⁹ Het geschenk van de Franse koning bestond naast deze twee portretten verder uit een reeks van zes wandtapijten met De Geschiedenis van Don Quichotte, vier wandtapijten uit de Tenture de Boucher met voorstellingen van Amours des Dieux in medaillons, vier Portières des Dieux, een ameublement in tapisserie, verschillende Savonnerie tapijten en een collectie Sèvres porselein.¹⁰ Twee van de wandtapijten uit de Tenture de Boucher van prins Hendrik, met Amors in medaillons, bevinden zich tegenwoordig eveneens in Nederland, in de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam.¹¹

Cat. 97 bezit nog de originele vergulde ovale houten lijst, voorzien van rijk houtsnijwerk met aan de bovenzijde symbolen van de Franse koning - kroon, scepter, hand van de gerechtigheid en draperie van stof met lelies - en onderaan het opschrift 'Donné par Louis XVI, 1784'.¹² Deze lijst is identiek aan die van het portret van Lodewijk XVI in het Walters Art Museum in Baltimore. De twee portretten werden de prins geruime tijd na zijn Parijse bezoek nog vanuit Frankrijk nagezonden. In een brief van 8 juli 1785 schreef prins Hendrik namelijk dat er op dat moment nog werd gewerkt aan de lijsten rond de portretten en sprak de hoop uit dat ze voor de winter in Berlijn zouden zijn.¹³ In elk geval hingen ze begin 1786 in de audiëntiezaal van het paleis Unter den Linden van prins Hendrik in Berlijn, waar ze door de auteur Friedrich Nicolai lovend in zijn gids van Berlijn en Potsdam werden beschreven: 'Die grössten Zierden dieses Zimmers sind unstreitig die Bildnisse Heinrichs IV. und Ludewigs (sic) XVI. in Hautelisse gewirkt. Die Arbeit ist so vorzüglich, dass man es ganz in der Nähe für Pastellmalerei hält.'¹⁴ Cat. 97 werd door keizer Wilhelm II na de Eerste Wereldoorlog in zijn ballingschap vanuit Berlijn naar Huis Doorn meegenomen.

Conditie:
Goed.

Cat. 97
wandtapijtweverij van Pierre François Cozette naar ontwerp van Frans Pourbus (II)
Portret van koning Hendrik IV van Frankrijk, 1784
Doorn (Utrecht), Kasteel Huis Doorn, inv./cat.nr. Inv. HuD 02000