92. Landschapsverdure met fabel van La Fontaine: de wolf en de ooievaar
Beschrijving:
In een enigszins rotsachtig landschap met verspreid staande boomgroepen en enkele planten zijn twee opeenvolgende scènes afgebeeld uit de fabel van de wolf en de ooievaar. In de eerste scène, die visueel van de tweede is gescheiden door enkele hoge bomen in het midden van de voorstelling, staat geheel links een ooievaar met omgewende kop te kijken naar een wolf die bezig is een ronde schaal leeg te eten. Ernaast op de grond staat een antiek marmeren borstbeeld, schuin steunend tegen een grote stenen sokkel met daarop een bouwsel van gemetselde stenen dat deels achter een grote naar links hellende loofboom verscholen gaat. Onder een vervaarlijk scheef naar rechts groeiende, hoge naaldboom is in de vervolgscène te zien hoe na de maaltijd de ooievaar de punt van zijn snavel in de bek van de wolf steekt. Op de achtergrond is een rivier zichtbaar, met rechts in de verte daarover een brug met stenen bogen.
Rondom lopen boorden als een imitatie van een eenvoudige, gladhouten schilderijlijst in bruin, oker en beige, met in de hoeken een motief van een schuingeplaatst blad en buitenom een donkerbruine stootboord.
Commentaar:
Dit wandtapijt zal onderdeel zijn geweest van een tapijtreeks met scènes uit de fabels van La Fontaine. De fabels van Jean de la Fontaine (1621-1695), verschenen tussen 1668 en 1693 in twaalf boekdelen met in totaal 236 fabels, waren in de achttiende en negentiende eeuw een populair thema voor wandtapijten en vooral ook voor meubeltapisserie.1
Voorgesteld op cat. 92 zijn twee scènes uit de fabel van de wolf en de ooievaar, Le Loup et La Cicogne, La Fontaine, boek III, 9. Hierin wordt verteld hoe, toen een wolf eens veel en schrokkend at, er een scherp beentje in zijn keel bleef steken waarin hij bijna stikte. Een ooievaar die voorbij kwam stak haar bek diep in zijn muil en wist het beentje eruit te halen. In plaats van haar te belonen voor de hulp snauwde de wolf tegen de ooievaar dat zij blij mocht zijn dat hij haar niet dood had gebeten. De moraal: Ondank is ’s werelds loon.
De ontwerper van cat. 92 is niet bekend, maar mogelijk heeft deze zich laten inspireren op het werk van de Franse kunstenaar Jean-Baptiste Oudry (1686-1755). Het landschap van cat. 92 is namelijk verwant aan dat van enkele tekeningen door Oudry uit 1745 die bestemd waren voor een (niet uitgevoerde) reeks wandtapijten met taferelen van gevechten tussen verschillende wilde dieren, de Combats de différents animaux.2 Met name het rotsachtige landschap hiervan, met hetzelfde soort opvallende grote en soms scheef gegroeide bomen is zeer vergelijkbaar met dat op het wandtapijt. Oudry's illustraties voor een uitgave van de fabels van La Fontaine uit 1755 dienden ook veelvuldig als voorbeelden voor meubeltapisserie. Zijn tekening voor de fabel van de wolf en de ooievaar verschilt echter te veel van cat. 92 (met de ooievaar in de tweede scène naast de kop van de wolf staand in plaats van ertegenover) om als voorbeeld voor cat. 92 te kunnen zijn gebruikt.3
Cat. 92 is afkomstig uit het bezit van de voormalige Duitse keizer Wilhelm II (1859-1941), die bij zijn ballingschap in Nederland vanaf 1918 een grote hoeveelheid kunstschatten uit Duits koninklijk en keizerlijk bezit had meegenomen naar Huis Doorn. De letters P.O.S.S. die op de achterzijde van het wandtapijt zijn aangebracht lijken te wijzen op een herkomst uit het Stadtschloss in Potsdam.4
De voorstelling van cat. 92 heeft enige verwantschap met landschapsverdures met dieren afkomstig uit Aubusson, maar is toch daarvan verschillend. De iets hardere kleurstelling en het voor Aubusson onbekende boordtype wijzen mogelijk eerder op een vervaardiging in Berlijn door de werkplaats van (de oorspronkelijk uit Frankrijk afkomstige) Charles Vigne en zijn opvolgers.5 Ook komt in een lijst van de werkplaatsvoorraad van Charles Vignes Erven te Berlijn uit omstreeks 1763 een vermelding voor van een reeks van vijf wandtapijten met 'Verdüre mit Figuren von La Fontaine' bij de 'Sehr feine Garnituren'.6 Hier zijn vooralsnog geen exemplaren van gelocaliseerd, zodat niet met zekerheid kan worden vastgesteld of het hier ook wandtapijten als dat te Doorn kan hebben betroffen. Er zijn nog geen verdere aan cat. 92 gerelateerde wandtapijten of vergelijkbare boorden getraceerd.
Conditie:
Goed.
Cat. 92
wandtapijtweverij van Anoniem ca. 1750-1765 naar ontwerp van Anoniem ca. 1750-1765
Landschapsverdure met fabel van La Fontaine: de wolf en de ooievaar, ca. 1750-1765
Doorn (Utrecht), Kasteel Huis Doorn, inv./cat.nr. Inv. HuD 12467