RKD STUDIES

Beschrijving:
Een fantasierijk en sierlijk gevormd paviljoen staat op de tegelvloer van een groot podium, met twee treden, over de volle breedte van de hoofdvoorstelling. In het midden is tussen twee hoge bogen een wijnrode draperie aan het paviljoen bevestigd. Hiervoor, centraal in de voorstelling, troont de keizer, met een hangsnor, pauwenveren op zijn tulband, een lange kralenketting om zijn hals en een heersersstaf in zijn rechterhand. Hij zit met gekruiste benen op een rood kussen op een verhoging van enkele treden waarover een Oosters tapijt is gedrapeerd. Achter zijn rug is een troonnis met een fantasie inscriptie, bekroond door pauwenveren en met draken aan weerszijden. Rechts hiervan staat een krijger met een zwaard, vaandel en schild. Links verschijnt vanachter de troon een olifant met zijn begeleider. Voor de troontreden rechts staat een rokend wierookvat en buigen vier geknielde onderdanen voor de keizer. Links vooraan op het podium zit de keizerin in een riksja, een veren waaier in haar linkerhand. Een bediende houdt een parasol boven haar hoofd. Een gedeeltelijk zichtbare hofdame houdt de riksja aan de achterkant vast. Voor de riksja knielen twee riksjabedienden in de richting van de keizer en tillen de randen van het over de troonverhoging liggende tapijt op. Iets verderop, aan de achterzijde van het podium, staan links naast de draperie twee figuren in conversatie. Aan de andere zijde van het paviljoen, geheel rechts, staat een tafeltje met daarop een theeservies en een grote dekselvaas van blauwwit porselein. Op de voorgrond rechts is een stilleven van exotische vruchten in en naast een gevlochten mand, met daarvoor een pauw en een bloeiende plant. De ranke staanders van het paviljoen, met bovenaan om elkaar gedraaide draken, zijn onderling met bloemslingers verbonden. Op het dak van het paviljoen, met middenin twee bogen en links en rechts transeptachtige uitbouwen, staan veren pluimen en draken en zit rechts een papegaai. In de lucht vliegen verschillende vogels. Op de achtergrond is een landschap met in de verte vaag een ommuurde stad met pagodes zichtbaar.

Rondom lopen smalle boorden als een gestoken bolle schilderijlijst, omwonden met spiraalbanden die zijn versierd met bloemen en bladeren en in het midden van elke boord een schelpvorm.

Commentaar:
Dit wandtapijt behoort tot de eerste Tenture chinoise, ook wel genoemd De Geschiedenis van de Keizer van China, één van de beroemde en populaire reeksen die tegen het eind van de zeventiende eeuw werd ontworpen voor de Manufacture Royale de Beauvais. Tot deze reeks behoren negen voorstellingen: De audiëntie van de keizer, De keizer op reis, De Astronomen, De lichte maaltijd, De ananasoogst, De thuiskomst na de jacht, De bootreis van de keizer, De bootreis van de keizerin en De theevisite bij de keizerin.¹ Hiervan zijn De audiëntie van de keizer en De thuiskomst na de jacht², die zich in dezelfde setting afspelen, altijd brede, horizontale wandtapijten, terwijl het bij de andere voorstellingen meestal gaat om verticale wandtapijten. Een enkele keer wordt ook nog een tiende voorstelling - De theeoogst - vermeld, maar hier zijn geen uitgevoerde exemplaren van bekend.³ De meeste uitvoeringen van de reeks bestonden uit zes wandtapijten.

De eerste Tenture chinoise werd uitgevoerd door de Manufacture Royale de Beauvais vanaf omstreeks 1685 tot 1732. Het was een van de eerste nieuwe reeksen die werd geweven onder Philippe Behagle (1641-1705) die er vanaf 1684 de leiding had. Na zijn overlijden kreeg zijn weduwe de leiding van de manufactuur en daarna, tot 1711, zijn oudste zoon, eveneens Philippe (rond 1670-1733) geheten. Deze werd opgevolgd door de broers Pierre en Etienne Filleul.⁴ Na hen, van 1722 tot 1733, werd Beauvais geleid door Noël-Antoine Mérou.⁵ In 1732 waren de kartons van de eerste Tenture chinoise versleten: 'Le dessin des chinois (...) est si usé qu'on n'y distingue presque plus rien'.⁶ Vanaf 1742 zou François Boucher de tweede Tenture chinoise voor Beauvais ontwerpen. Cat. 61 is niet gesigneerd en ook de herkomst van dit wandtapijt vóór 1933, toen het in Berlijn werd geveild uit 'einer bekannten Privatsammlung'⁷, is niet bekend. Het is daarom niet te zeggen wanneer precies en onder wiens leiding het werd vervaardigd.

Er zijn nauwelijks documenten overgeleverd betreffende het ontwerp en de vervaardiging van deze vroege Beauvaisreeks. Alleen in een overzicht van Philippe Behagle met een lijst van wandtapijten die onder zijn leiding van 1684-1705 in Beauvais werden gemaakt, is sprake van een reeks 'Chinoise faict par quatre illustre peintre (sic)'.⁸ In een latere lijst, uit 1731, worden de namen van drie ontwerpers genoemd: 'Une tenture du dessein des Chinois, par les sieurs Batiste, Fontenay et Vernensal'.⁹ 'Baptiste' was de naam waaronder Jean Baptiste Monnoyer (1636-1699) in zijn eigen tijd bekend was. Gezien deze schilder in 1685 naar Engeland vertrok, zal de Tenture chinoise kort vóór die tijd zijn ontworpen. De rolverdeling van de genoemde ontwerpers is niet geheel duidelijk. Guy Louis Vernansal (1648-1729) was gespecialiseerd in figuren, maar schilderde tevens architectonische en decoratieve ornamenten. Het ontwerp van in ieder geval één van de voorstellingen staat geheel op zijn naam. Er zijn namelijk vier exemplaren van het wandtapijt met De lichte maaltijd uit deze reeks bekend, die zijn voorzien van de signatuur 'Vernansal Inv. et Pint'.¹⁰ Het is daarom aannemelijk dat hij ook de hoofdontwerper was van de andere voorstellingen van deze reeks.¹¹ Jean Baptiste Monnoyer en zijn schoonzoon Jean Baptiste Belin de Fontenay (1653-1715) staan tegenwoordig vooral bekend als bloemenschilders. Echter, Monnoyer was in zijn eigen tijd eveneens bekend als 'peintre d'ornements'.¹² Ook was hij de ontwerper van de reeks Grotesques die vanaf 1688 te Beauvais werd uitgevoerd. Omdat de architectonische en decoratieve elementen van cat. 61 verwant zijn aan die van de groteskenreeks, is het aannemelijk dat Monnoyer ook hieraan een bijdrage heeft geleverd.

Cat. 61 is een voorbeeld van de vroege vorm van chinoiserie, waarin de rijkdom en de cultuur van het Oosten wordt getoond. Later in de achttiende eeuw zou het genre zich tot een meer exotisch type pastorale scènes ontwikkelen.¹³

Aan het eind van de zeventiende eeuw stond China in de aandacht in Frankrijk. Zo bracht in de herfst van 1684 de uit China teruggekeerde Jezuïetische missionaris Père Couplet samen met de jonge tot christen bekeerde Chinees Michael Alphonsus Shen Fu-Tsung (omstreeks 1658-1691) een bezoek aan het hof van Versailles.¹⁴ De Duc de Maine, de vijftienjarige gelegitimeerde zoon van Lodewijk XIV, voor wie de eerste uitvoering van de Tenture chinoise zou worden gemaakt, gaf bij dit bezoek de missionarissen een eigengemaakt wetenschappelijk instrument mee voor hun terugkeer naar China in 1685.¹⁵ Ook was er in oktober 1686 een bezoek aan de werkplaatsen van de Manufacture Royale de Beauvais van de Siamese delegatie aan Frankrijk.¹⁶

De afgebeelde keizer verwijst waarschijnlijk naar K'ang-hsi die over China regeerde van 1662 tot 1722, tijdgenoot van Lodewijk XIV, maar het betreft hier niet zijn portret.¹⁷ De figuur van de keizer en zijn troon zijn gebaseerd op die op de titelpagina van het boek Beschryving van 't Gezandtschap der Nederlandsche Oost-Indische Compagnie aen den grooten Tartarischen Cham, nu Keyser van China van Johan Nieuhof, dat werd uitgegeven te Amsterdam in 1665.¹⁸ De buigende dienaar vooraan rechts is ontleend aan een illustratie uit China Monumentis van Athanasius Kircher, dat voor het eerst werd gepubliceerd in Amsterdam in 1667.¹⁹ Deze figuur wordt in spiegelbeeld herhaald links op het wandtapijt met de Astronomen.²⁰

Er zijn uitvoeringen van de eerste Tenture chinoise bekend met verschillende typen boorden, zoals met een acanthusmotief, met chinoiserie, met cartouches met chinese hoofden of als een brede schilderijlijst. Van het type smalle schilderijlijst als rond cat. 61 zijn nauwelijks andere voorbeelden gevonden, behalve een exemplaar van De audiëntie van de keizer dat één zijboord heeft als cat. 61, maar langs de resterende zijden boorden van het vaker voorkomende type schilderijlijst met acanthusbladeren.²¹

Er zijn vrij veel andere exemplaren met deze voorstelling overgeleverd, in elk geval achttien, steeds met kleine variaties in de voorstelling, vooral aan de onder- en bovenzijde, en met verschillende typen boorden, als onderdeel van een reeks of als afzonderlijke wandtapijten.²² De voorstelling van cat. 61, evenals die van de exemplaren van het Metropolitan Museum in New York²³ en de Fine Arts Museums van San Francisco²⁴, betreft een versie van De audiëntie van de keizer waarbij het tafereel met de keizerin in de riksja en de ervoor knielende riksjabedienden op het podium is gesitueerd in plaats van ervoor zoals op het merendeel van de bekende exemplaren. Andere in openbare collecties overgeleverde exemplaren van De audiëntie van de keizer zijn in het Musée national du Château de Compiègne²⁵, in het Residenzmuseum te München²⁶, twee exemplaren in het Louvre, Parijs²⁷, een in de Hermitage, Sint-Petersburg²⁸ en een in de Wernher collectie, Ranger's House, Blackheath, Londen.²⁹ Daarnaast zijn er enkele exemplaren in particuliere collecties³⁰ en bekend van veilingen.³¹

Conditie:
Goed. Met enkele verschoten stoppen.

Cat. 61
wandtapijtweverij van Anoniem Beauvais ca. 1685-1732 naar ontwerp van Jean-Baptiste Monnoyer naar ontwerp van Guy Louis Vernansal (I) naar ontwerp van Jean Baptiste Belin de Fontenay (I)
De audiëntie van de keizer, ca. 1685-1732
Private collection, inv./cat.nr. 657