RKD STUDIES

Beschrijving:
In een licht heuvelachtig landschap met verspreide loofbomen en boomgroepen staat op de voorgrond een luipaard met een lange gekrulde staart, te midden van een rijkdom aan verschillende grote planten. Hierachter is een jacht gaande, met iets rechts van het midden een steigerend paard met daarop een bebaarde soldaat, die zijn speer richt op een groot dier dat is omsingeld door zeven honden en vijf jagers te voet, gewapend met vork, zwaard en speren. Erachter, achter een lage muur, staan twee mannen het tafereel gade te slaan. Rechts van de ruiter loopt een jager met een speer naast een soldaat die met getrokken zwaard kijkt naar een groot hert dat verder naar achteren stil tussen de bomen staat. Verderop tussen de bomen bevinden zich nog twee herten en een ander, rennend, dier. Geheel links is een figuur met een wapperende mantel zichtbaar (maar deels onduidelijk geworden door restauraties) en daarachter tussen de bomen een vos die naar links loopt. Op de achtergrond in het midden is tussen de bomen een achter een gracht gelegen buitenplaats te zien, met een kasteel bestaand uit een toren en verschillende vleugels en aanbouwen en daarbij een park en tuinen met een tuinkoepel. Daarachter is een doorkijk naar beboste heuvels en een kronkelend pad naar een hoge bergtop met daarop een burcht. Bovenlinks en bovenrechts in de boomkruinen bevinden zich verschillende vogels.

Rondom lopen boorden met op een geel fond arrangementen van vruchten, bladeren en bloemen gevat in bandwerk, kleine leeuwenmaskers opgehangen aan linten en vrouwenfiguren als personificaties van deugden, die deels worden geïdentificeerd door Latijnse inscripties op tabletten eronder. Met de klok mee, beginnend rechtsboven, waar Geloof (FIDES) onder een blauwe draperie staat, met haar attributen boek, kruis en kelk. Rechtsonder zit, onder een witte draperie, Hoop (SPES) met een zeis en een boeketje met bloemen en bladertakken op een laag wagentje dat wordt getrokken door een fantastisch wezen, half dier en half mens. Midden onder zitten Matigheid (Temperantia, zonder inscriptie) met een waterkan en een vuurpot en Geloof (Fides, zonder inscriptie) met boek, kruis en kelk. Linksonder, onder een blauwe draperie, zit Rechtvaardigheid (JVSTITIES) met zwaard en weegschaal op een wagentje met daarvoor ook een fantastisch wezen van half dier, half mens; linksboven staat Liefde (CHARITAS), met een zandloper in de hand en naast zich een vaas met bloemen, onder een groene draperie. In het midden van de bovenboord zitten dezelfde figuren van Matigheid en Geloof als in de benedenboord (ook met dezelfde attributen en zonder inscripties), maar hier zijn ze van plaats gewisseld zodat ze met de rug naar elkaar toe zitten; links en rechts speelt een kind op en rond het bandwerk. Langs de binnen- en buitenzijde van de boorden lopen smalle ornamentboorden met een motief van in een spiraal gedraaide linten met gestileerde bloemen ertussen en in de hoeken leeuwenmaskers.

De voornaamste kleuren van het wandtapijt zijn beige, groen, blauw, geel, wit en bruin.

Commentaar:
Dit wandtapijt behoort tot een type verdures met parklandschappen, jachttaferelen en exotische dieren dat in de tweede helft van de zestiende en begin van de zeventiende eeuw in verschillende productiecentra in de Zuidelijke Nederlanden werd vervaardigd. Vanwege het voorkomen van vrijwel identieke boorden als van cat. 82 rond twee wandtapijten uit een reeks met Bijbelse voorstellingen (waarschijnlijk de Geschiedenis van Esther), die beide zijn voorzien van het stadsmerk van Edingen in de stootboord, is de stad Edingen echter de meest waarschijnlijke plaats van vervaardiging van cat. 82.¹ Het beperktere kleurenscala en een iets grovere kwaliteit weefsel van cat. 82 wijst eveneens eerder op Edingen dan op Brusselse wandtapijten (die men in Edingen wel als rechtstreekse voorbeelden gebruikte).² Ook het soort landschap van cat. 82 ligt stilistisch het dichtst bij uit Edingen bekende landschapsverdures.³

Een aan cat. 82 verwante, ook waarschijnlijk in Edingen omstreeks het laatste kwart van de zestiende eeuw vervaardigde, reeks Landschapsverdures met jachttaferelen en dieren en vaak ook scènes die waarschijnlijk verwijzen naar het verhaal van Cephalus en Procris uit de Metamorfosen van Ovidius, met wandtapijten in Museum Boijmans Van Beuningen te Rotterdam, het stadhuis van Middelburg, kasteel Kronborg in Denemarken en in de kunsthandel, heeft vergelijkbare boorden die echter net iets anders zijn dan die van cat. 82, met als belangrijkste verschil een groot leeuwenmasker in een cartouche dat daar in het midden van de zijboorden is geplaatst.⁴ Op één van de twee Landschapsverdures met jachttaferelen en dieren van het stadhuis van Middelburg staat op de voorgrond ook een luipaard, maar anders dan op cat. 82, stort hij zich daar op een prooi.⁵

De allegorische vrouwenfiguren in de boorden van cat. 82 worden voor een deel geïdentificeerd door middel van inscripties op tabletten eronder, andere zijn te herkennen aan hun attributen.⁶ Het betreffen personificaties van vijf van de zeven christelijke deugden: de drie goddelijke deugden (Geloof, Hoop en Liefde) en twee van de vier kardinale deugden (Rechtvaardigheid en Matigheid).⁷ De andere twee kardinale deugden, Kracht (Fortitudo) en Voorzichtigheid (Prudentia), zijn niet afgebeeld. Geloof is voorgesteld door zowel een staande als een zittende vrouwenfiguur. De staande personificatie van de Liefde, met het onderschrift CHARITAS, heeft geen van haar gebruikelijke attributen - kinderen die ze zoogt of een hart - bij zich,⁸ maar heeft een zandloper in haar hand en een vaas met bloemen naast zich. De zandloper is een attribuut van de Dood en van Vadertje Tijd.⁹ Ook is het een 'vanitas'-symbool en een zinspeling op het verstrijken van de tijd.¹⁰ Mogelijk is het hier een verwijzing naar de vergankelijkheid van de liefde. De symboliek van de vaas met bloemen - de vluchtigheid van het menselijk bestaan - sluit hierbij aan.¹¹ Overigens heeft de personificatie van de Liefde op andere boorden van dit of het vergelijkbare type steeds wel een hart als attribuut.¹² De zittende figuur van de Hoop op cat. 82, geïdentificeerd door de inscriptie SPES, heeft een zeis bij zich en houdt een bosje met bloemen en bladertakken omhoog. Hoewel de zeis geen gebruikelijk attribuut van de Hoop is - dat is het anker - heeft de figuur van Hoop op vergelijkbare boorden ook steeds een zeis bij zich, samen met een sikkel. De personificatie van de Hoop heeft wel soms ook bloemen bij zich, als aanduiding van de hoop op toekomstig voordeel.¹³ De zeis en de sikkel zijn eigenlijk de vaste attributen van de personificatie van de Zomer.¹⁴ Meer algemeen kunnen ze ook de verwachting van een overvloedige oogst symboliseren.¹⁵ Dit sluit aan bij de genoemde symboliek van hoop op toekomstig voordeel van de combinatie van de Hoop met bloemen. cat. 82 is vooralsnog het enige bekende voorbeeld met deze enigszins afwijkende weergave van de personificaties van Liefde en Hoop in de boorden.

Conditie:
Met veel zichtbare oude restauraties. Hierdoor zijn de details van de voorstelling niet altijd goed te onderscheiden. Rondom het wandtapijt is een smalle bruine rand stof aangezet.

Cat. 82
wandtapijtweverij van Anoniem Southern Netherlands (hist. region) ca. 1575-1600 naar ontwerp van Anoniem Southern Netherlands (hist. region) ca. 1575-1600
Parklandschap met jachttaferelen en luipaard, ca. 1575-1600
Den Haag, Kunstmuseum Den Haag, inv./cat.nr. OW 19-1965; obj. nr. 0003286