RKD STUDIES

Beschrijving:
Op een donkergroen fond bedekt met bloeiende plantjes als distels en anjers en vruchtdragende boompjes, gaan in het midden twee edellieden met paarden van links naar rechts. De voorste edelman staat naast een wit paard met een versierde strook stof rond zijn hals en over zijn rug een soort net van geknoopt touw of leer. Hij heeft een speer over zijn rechterschouder en draagt op zijn hoofd een grote pluizige wollen hoed, die op zijn plaats wordt gehouden door een band onder zijn kin. Vanaf zijn bovenlip loopt een dunne witte lijn omhoog naar een witte banderol met in gotische letters de tekst: 'Eu aveut . balao force tont'. De achterste edelman, waarvan de blonde haren onder zijn grote pluizige hoed vandaan komen, zit op een lichtbruin paard en is gekleed in een korte mantel met een opvallende brede witte kraag. Ter hoogte van zijn mond begint een witte lijn die loopt naar een witte banderol met de tekst: 'Ou deauble wut'. Rechts van de twee edellieden staat een man die op een jachthoorn blaast. Op zijn krullende haar draagt ook hij een grote pluizige wollen hoed. Rechts naast hem kijken een vrouw in eenvoudige kleding en een herder toe. De herder heeft een herdersstaf in zijn linkerhand en draagt om zijn heupen een schapenvachtje waaraan vier kleine voorwerpjes, waaronder een spintol, hangen. Geheel rechts is nog de kop van een schaap zichtbaar. Onderaan zit een kleine bruine hond met een rode halsband om. Geheel links is een zittende jonge vrouw te zien met kort, sluik haar. Ze heeft haar rechterhand op de zoom van haar iets opgetrokken overrok. Waarschijnlijk is het een herderin, gezien dezelfde soort voorwerpjes die op haar heup hangen als bij de herder rechts. Iets rechts daarvan vliegt een vogel boven een boom met ronde vruchten en daarachter een bloeiende rozenstruik.

Commentaar:
Van dit grote boordloze fragment van een wandtapijt is door de vele restauraties en ingezette fragmenten de voorstelling op diverse plaatsen slecht leesbaar. Vooral zijn er vele verschillende fragmenten ingezet met bloemen en planten, waarschijnlijk afkomstig van versleten onderdelen van het wandtapijt waar cat. 4 oorspronkelijk deel van uitmaakte of van bijbehorende wandtapijten. Ook zijn er verschillende niet kloppende details, zoals een staande vrouw zonder voeten en paarden zonder leidsels.

Het onderwerp van de voorstelling is waarschijnlijk een scène tijdens de jacht, met edellieden die worden begroet en aangemoedigd door een hoornblazer en enkele herders. De betekenis van de Franse inscripties op de banderollen, die het onderwerp eventueel verder zouden kunnen verklaren, is onduidelijk, mogelijk ten gevolge van oude restauraties.

Cat. 4 is verwant aan een reeks van zes grote fragmenten met Episodes van een hertenjacht in het Metropolitan Museum of Art in New York.¹ Door de vele restauraties lijkt cat. 4 houteriger en minder helder van voorstelling dan de New Yorkse reeks die op beperktere schaal is gerestaureerd, maar ze hebben beide zeer vergelijkbare figuren en flora, zodat ze mogelijk oorspronkelijk tot eenzelfde soort reeks hebben behoord. Op de fragmenten in New York komen overigens geen banderollen met inscripties voor. Dit laatste geldt ook voor twee daaraan verwante grote tapijtfragmenten met jachtvoorstellingen van het Musée de Cluny in Parijs en een reeks wandtapijten met taferelen van jachten en herders in de National Gallery of Art in Washington (DC).²

In de huidige vorm - die het al had bij de veiling te Parijs in 1921 - lijkt cat. 4 op het type van millefleurs wandtapijten waarop mensfiguren of wapens geplaatst zijn tegen een achtergrond gevuld met bloeiende plantjes.³ Waarschijnlijk had de voorstelling oorspronkelijk echter iets meer diepte en was het bloemenveld onderdeel van een uitgebreider landschap zoals bij de fragmenten in New York, waarop nog gebouwen, een rivier en bossen voorkomen.

Cat. 4
wandtapijtweverij van Anoniem Southern Netherlands (hist. region) 1495-1525 naar ontwerp van Anoniem Southern Netherlands (hist. region) 1495-1525
Millefleurs met tafereel met edellieden tijdens de jacht en herders, 1495-1525
Medemblik, Kasteel Radboud

De twee figuren in het midden van de voorstelling van cat. 4, de edelman met het witte paard - inclusief het grove net over de rug - en de hoornblazer erachter, komen eveneens voor op een wandtapijt in The Burrell Collection in Glasgow, daar getiteld Het witte paard, dat verder een andere voorstelling heeft, met onder andere een houthakker en een schaapherder die een doedelzak bespeelt (afb. a).⁴ Dat wandtapijt is niet voorzien van banderollen met inscripties en zou mogelijk behoren tot dezelfde reeks als een wandtapijt met Houthakkers in het Musée des Arts Décoratifs in Parijs.⁵ De exacte relatie van cat. 4 met deze twee wandtapijten is niet geheel duidelijk, maar in elk geval werd voor cat. 4 een deel van het karton van Het witte paard gebruikt bij het samenstellen van een nieuwe voorstelling.⁶

Cat. 4 zal zijn vervaardigd in de Zuidelijke Nederlanden, in het laatst van de vijftiende of het eerste kwart van de zestiende eeuw. De kleding van de figuren, zoals de pluizige wollen hoeden, mutsen met omgeslagen randen, brede kragen en schoeisel met stompe neuzen, komt overeen met die op schilderijen en houtsneden die dateren vanaf omstreeks 1495.⁷

Conditie:
Het wandtapijt is aan alle zijden afgesneden. Verschillende lacunes zijn in het verleden ingevuld met kleine en grote fragmenten en nieuw geweven onderdelen. Restauratie door de Stichting Werkplaats tot herstel van Antieke Textiel te Haarlem, 1962.

Afb. a
wandtapijtweverij van Anoniem Southern Netherlands (hist. region) ca. 1475
Het witte paard, ca. 1475
Glasgow (stad, Schotland), The Burrell Collection, inv./cat.nr. 46.58_01