RKD STUDIES

Beschrijving:
In een glooiend landschap slingert een riviertje zich van links op de voorgrond diagonaal naar de achtergrond rechts. Links en rechts staan hoge loofbomen in groepen. In het midden zwemmen een zwaan en twee eenden in het water. Ze worden opgeschrikt door een jachthond die rechts op de oever staat. Geheel rechts staat achter allerlei planten een zwarte geitenbok, met zijn voorpoten omhoog, te eten van de wingerd die tegen een boomstam groeit. Op de achtergrond, iets links van het midden tussen de bomen, grazen enkele schapen en een ram met in hun nabijheid een zittende herder en een staande herderin met een hond. In de verte zijn heuvels met bomen en bosschages zichtbaar. In de lucht jaagt een roofvogel op een eendenpaar.

Rondom lopen boorden als een vergulde schilderijlijst met laag reliëf, opgebouwd uit drie ornamentbanden in de kleuren okergeel, beige en enkele accenten in roodbruin: aan de binnenzijde een smalle met kleine bladvoluten, in het midden een bredere met rozetten binnen ruiten afgewisseld met bladornament en buitenom een staaf met een schuin streeppatroon. In het midden van de boorden bevindt zich een kleine cartouche met daarin een plantmotief. In de vier hoeken is een schuingeplaatste cartouche versierd met bladranken, waarin eveneens een plantmotief.

Commentaar:
Dit wandtapijt, waarschijnlijk oorspronkelijk onderdeel van een reeks Landschapsverdures met dieren, is een fraai voorbeeld van een type dat kenmerkend is voor de productie in Oudenaarde.¹ Het feit dat er op cat. 18 op de achtergrond enkele kleine figuren in het landschap zijn afgebeeld is binnen dit genre overigens uitzonderlijk.

Cat. 18 behoort tot een reeks Landschappen met dieren waarvan het ontwerp recentelijk door Ingrid de Meûter werd toegeschreven aan Augustin Coppens, met daarin dieren door Adriaen de Grijef.² Dit gebeurde op basis van vermeldingen in de werkboeken van de Van Verren werkplaats in Oudenaarde. Bij de daarin genoteerde wandtapijten behorend tot de reeks 'Coppenspatroon met beesten' komt ook de titel 'swaen ende hendeken met den hont' voor, die goed aansluit op de voorstelling van cat. 18 waarop ook een zwaan, eenden en een jachthond zijn voorgesteld. Deze reeks moet omstreeks 1696 zijn ontworpen, wanneer de eerste bestellingen voor een reeks wandtapijten van Coppens met 'mijn nieuwe beesten' worden genoteerd door Pieter van Verren (1640-1709).³ Kort daarvoor, in 1694-1696, vervaardigden Augustin Coppens en Adriaen de Grijef samen met Lodewijk van Schoor, die de figuurgroepen ontwierp, voor Pieter van Verren zes kartons voor een reeks Parkgezichten met voorstellingen uit de Metamorfosen van Ovidius. De opdracht voor deze Metamorfosenreeks is rijk gedocumenteerd.⁴ Er werd echter geen correspondentie of ander archiefmateriaal gevonden betreffende de opdracht voor de reeks Landschappen met dieren door Coppens en De Grijef. Wel zijn de dieren op cat. 18 vergelijkbaar met de dieren door Adriaen de Grijef op de Metamorfosentapijten en zowel de bok, de hond als de watervogels op cat. 18 vertonen tevens duidelijke overeenkomsten met die op schilderijen van De Grijef.⁵

Een in 1696 in het werkboek van Pieter van Verren genoemde voorstelling naar Coppens met 'een haene met 2 poulke en faisant' (een haan met twee hennen en een fazant) komt voor op een wandtapijt met eenzelfde type landschap als van cat. 18, ook met enkele kleine figuren op de achtergrond, maar met een ander type boorden, van de O.L.Vrouw Pamelekerk in Oudenaarde.⁶ Cat. 18 is vooralsnog het enige bekende exemplaar van de Landschapsverdure met eenden, zwaan, jachthond en bok.

Andere voorstellingen uit dezelfde reeks door Augustin Coppens ('Coppens patroon met beesten') die voorkomen in het werkboek van de Van Verren werkplaats met notities over de wandtapijten die werden geweven in de periode 1736-1740, toen de werkplaats werd geleid door Jan II van Verren (1666-1735) en Frans Willem van Verren (1700-1762), respectievelijk de zoon en kleinzoon van Pieter van Verren, zijn naast het reeds genoemde 'swaen ende hendeken met den hont': 'haenegheveght', 'vesanten en hont', 'valckenjaght', 'kieckens en haen', 'vesanten, rijgers en plevier' en 'pauw en pauwinne'.⁷

Waarschijnlijk werd cat. 18 ook in die laatste periode van de Van Verren werkplaats geweven, gezien de boorden ervan van hetzelfde of een vergelijkbaar type zijn als van twee in Nederland bewaarde reeksen waarvan gedocumenteerd is dat ze werden vervaardigd door de werkplaats van Jan II en Frans Willem van Verren. Zo werd dit boordtype in 1726-1727 door Jan II van Verren en Frans Willem van Verren toegepast voor de reeks Parkgezichten met voorstellingen uit de Metamorfosen van Ovidius die zich bevindt in Huis Eerde te Ommen.⁸ Gedeeltelijk dezelfde boorden komen ook voor rond de reeks Landschapsverdures met dieren in het Stadhuis van Maastricht, die in 1736 werd geleverd door Frans Willem van Verren, maar daar bevinden zich geen medaillons in het midden van de horizontale boorden en ontbreekt ook het binnenste ornamentboordje.⁹ Op een van de wandtapijten uit de reeks te Maastricht, met landschappen naar ontwerp van Pieter Spierinckx, figureert ook een eend die identiek is aan de uit het water opvliegende eend op cat. 18.¹⁰

Conditie:
Goed. Restauratie bij de Stichting Werkplaats tot herstel van Antieke Textiel te Haarlem.

Cat. 18
wandtapijtweverij van Jan van Verren (II) of wandtapijtweverij van Frans Willem van Verren naar ontwerp van Augustin Coppens en naar ontwerp van Adriaen de Grijef
Landschapsverdure met eenden, zwaan, jachthond en bok, ca. 1725-1750
Amersfoort, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, inv./cat.nr. NK 560